Ο Άγιος Ανδρέας είναι νεότευκτος
οικισμός...
με 4 μόνιμους κάτοικους (απογραφή 2011), ανήκων διοικητικά στην Τοπική
Κοινότητα Κατακόλου της Δημοτικής Ενότητας Πύργου του «καλλικρατικού» Δήμου
Πύργου, και απλώνεται στο βορειοδυτικό μέρος του ακρωτηρίου Ιχθύς στις παρυφές
του Ποντικόκαστρου.
Είναι κτισμένος στο πευκόφυτο όρμο της
Αρχαίας Φείας ή Φειάδας περιοχής «ιδιαιτέρους φυσικού κάλλους», που αποτελούσε
το αρχαιότερο λιμάνι της Ηλείας με θέα τη βραχονησίδα Ιχθύς ή Τηγανονήσι και
Ζάκυνθο. Βρίσκεται 13 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Πύργου και σε απόσταση 2
χιλιομέτρων από το λιμάνι του Κατακόλου. Οφείλει την ονομασία του στην εικόνα
και στα ερείπια παλαιού ναού αφιερωμένου στον Απόστολο Ανδρέα (ο οποίος λέγεται
ότι πέρασε από τον τόπο κατά την αποστολική του πορεία). Ο ναός είχε κτιστεί
πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού, που ανοικοδομήθηκε το 1930.
Ιστορία
Η Αρχαία Φεία, καταποντισμένη αρχαία
πόλη, που απλωνόταν σε ακραίους συνοικισμούς στις πλαγιές του ακρωτηρίου Ιχθύς
στην σημερινή παράλια και σε αρκετό βάθος από την ακτή. Χρονολογείται στην
Ομηρική εποχή και αναφέρεται δυο φορές στον Όμηρο (Ιλιάδα Η 135, Οδύσσεια Ο
297, 298) στο Β’ βιβλίο Ιστοριών του Θουκυδίδη (Β,25), στα Ελληνικά του
Ξενοφώντα (3, 2, 30), στα Γεωγραφικά του Στράβωνος (VΙΙΙ 343), στον Πολύβιο και
τον Παυσανία.
Καταποντίστηκε από σεισμό τον 6ο αιώνα μ
Χ από τον οποίο καταστράφηκε η πόλη των Πατρών και στον οποίο αποδίδεται η
τελειωτική καταστροφή του ναού του Διός στην Αρχαία Ολυμπία και πιθανότατα ο
σχηματισμός της λίμνης της Αγουλινίτσας.
Στα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης
κτίστηκε από τους Βυζαντινούς το Ποντικόκαστρο. Αρχαιολογικές έρευνες στην
περιοχή έκανε ο αρχαιολόγος Νίκος Γιαλούρης το 1957 και τα ευρήματα εκτίθενται
στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, όπως όστρακα προϊστορικών και
ρωμαϊκών χρόνων, πήλινοι λύχνοι, σκύφοι, κύλικες, αμφορείς, λήκυθοι, κίονες,
ένας αρχαϊκός Ναξιακός κούρος, κυκλαδικά ειδώλια που μαρτυρούν ότι η Φεία ήταν
ενεργό λιμάνι της ευρύτερης περιοχής. Στη νησίδα Ιχθύς ή Τηγανονήσι βρέθηκε
εκτεταμένο νεκροταφείο ρωμαϊκής εποχής. Οι περισσότεροι όμως από τους τάφους
βρέθηκαν συλημένοι.
Ποντικόκαστρο
Το Ποντικόκαστρο είναι ένα από τα πιο
παλιά βυζαντινά κάστρα της Ελλάδας, επιβλητικό, ερειπωμένο και διαβρωμένο που
δεσπόζει της Φείας, Βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του ακρωτηρίου Ιχθύς (όνομα που
σχετίζεται με το σχήμα του βουνού 100 μέτρα από την ακτή και είναι κτισμένο στα
ερείπια της ακρόπολις της Φείας, που χρονολογείται στο 700 π.Χ.
Το επίμηκες ορθογώνιο που το περιβάλλει
είναι βυζαντινό με ίχνη φράγκικης επισκευής. Έχει έκταση 5 στρεμμάτων, 90 μέτρα
μήκος και 55 μέτρα πλάτος. Στη βορειοδυτική γωνία υψώνεται πύργος ύψους 12
μέτρων και πλάτους 8, με επτά σειρές δομής ορθογώνιες και δεκαεπτά κυκλικές. Οι
δυο πρώτες σειρές είναι σαφώς αρχαίας ελληνικής εποχής. Στο μέσον υπάρχει
μακρόστενη Θολωτή δεξαμενή από Βορρά προς Νότο μήκους 5 μέτρων χωρισμένη με
μεσότοιχο σε δυο άνισα μέρη και τέσσερα ζευγάρια από τετράγωνες τρύπες από τις
οποίες έβγαινε το νερό λοξά έξω.
Στα βυζαντινά χρόνια η ακρόπολη της
Φείας ανακαινίστηκε και έγινε ισχυρό φρούριο. Το 1205 έπεσε στα χέρια των
Φράγκων, που το χρησιμοποίησαν για την άμυνα τους. Τα τρία κάστρα Χλεμούτσι,
Ζακύνθου και Ποντικόκαστρο σχημάτιζαν τρίγωνο και είχαν οπτική επικοινωνία.
Αρχικά το κυρίεψε ο Γουλιέλμος
Σταμηλίτης, αργότερα το πήραν ως φέουδα τους οι Βιλλεαρδουίνοι. Στο κάστρο
γνωρίστηκαν και ερωτεύτηκαν ο Γοδεφρείδος Β’ Βιλλεαρδουίνος και η Αγνή
Κουρντεναί κατά τη διάρκεια φιλοξενίας της δεύτερης προς το Βυζάντιο.
Το 1315 κυριεύτηκε από τον Ινφάντη της
Μαγιόρκας Φερδινάνδο για ένα χρόνο. Μετά περιήλθε στην κατοχή της Αικατερίνης
Βαλουά επίτιμη αυτοκρατόρισσα (1332-1346 μ.Χ). Το 1391 το πήραν οι Ναβαρέζοι,
το 1427 ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και μετά ο Θωμάς Παλαιολόγος. Πυρπολήθηκε
από τους Τούρκους το 1470 μ.Χ.
Διαφορετικές απόψεις έχουν διατυπωθεί
σχετικά με το όνομα του: Ποντικόν από την αρχαιοελληνική λέξη πόντος- θάλασσα,
επειδή έχει θέα στη θάλασσα του Ιονίου.
Κατ' άλλους οφείλεται στην ομοιότητα του
σχήματος του με ποντικό. Πιθανότερη θεωρείται η άποψη του Ηλείου λαογράφου
Ντίνου Ψυχογιού ότι το «Ποντικόν» προήλθε από παραφθορά του λατινικού
“fonticum” που σημαίνει αποθήκη επειδή το κάστρο χρησιμοποιήθηκε ως
αποθηκευτικός χώρος συγκέντρωσης σοδειάς σταριού και άλλων προϊόντων.
Το 1992 έγινε εξωτερικός καθαρισμός από
ομάδα εθελοντών της οργάνωσης “Social Service International”, ενώ ο Δήμος
στοχεύει στην ανάδειξη του με τη χάραξη μονοπατιών για εύκολη πρόσβαση και την ένταξή
του σε σχέδιο μελέτης.
Προτεινόμενη επίσκεψη στο: http://www.vriniotis.gr/
