Τι είναι το «μπλε φως» και γιατί κάνει κακό στα… μάτια μας;

Τον τελευταίο καιρό, όλο και περισσότεροι επιστήμονες...

ασχολούνται με το μπλε φως και με το πως μας επηρεάζει. Οι περισσότεροι γνωρίζουμε για τις βλαπτικές ιδιότητες του ήλιου, ο οποίος εκτός από το ορατό φως εκπέμπει και αόρατες (υπεριώδεις ακτίνες) που μπορεί να μαυρίσουν ή και να κάψουν το δέρμα μας.

Επίσης συχνά ακούμε και διαβάζουμε για το πόσο βλαβερός είναι ο ήλιος στα μάτια μας. Αυτό όμως που πολλοί δεν γνωρίζουν είναι ότι το ορατό φως που εκπέμπεται από τον ήλιο περιλαμβάνει μια σειρά διαφορετικών χρωματιστών ακτίνων φωτός που περιέχουν διαφορετικές ποσότητες ενέργειας.

Το ορατό φως είναι πολύ πιο περίπλοκο από ό, τι νομίζετε. Σκεφτείτε κάποιον ο οποίος περπατά έξω στο ηλιακό φως, χρησιμοποιεί (tablets, υπολογιστές και smartphones). Με όλες αυτές τις δραστηριότητες και τις συσκευές τα μάτια εκτίθενται σε πολλές ορατές και αόρατες ακτίνες φωτός που μπορούν να έχουν μια σειρά από επιδράσεις στα μάτια και στο σώμα μας.

Τι είναι το μπλε φως;

Το μπλε φως είναι ένα μέρος από το λευκό ή ηλιακό φως. Συγκεκριμένα το ηλιακό φως αποτελείται από πολλές αποχρώσεις των χρωμάτων (κόκκινο, πορτοκαλί κίτρινο, πράσινο και μπλε). Συνδυασμένες όλες αυτές οι ακτίνες δημιουργούν το λεγόμενο λευκό φως και όλη αυτή η ενέργεια ονομάζεται ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία.

Μιλώντας απλά και χωρίς περίπλοκους όρους της φυσικής στο ένα άκρο του ορατού φάσματος της ακτινοβολίας βρίσκεται το κόκκινο φως και στο άλλο το μπλε. Αυτό σημαίνει ότι το κόκκινο φως έχει μεγάλο μήκος κύματος και μικρή ενέργεια, ενώ το μπλε φως έχει… μικρό μήκος κύματος και μεγάλη ενέργεια.

Οι ηλεκτρομαγνητικές ακτίνες ακριβώς – πέρα από το κόκκινο άκρο του φάσματος του ορατού φωτός – ονομάζονται υπέρυθρες, (δηλ. θερμαίνουν, χωρίς να είναι ορατές). Σκεφτείτε ότι οι λαμπτήρες θέρμανσης που βλέπετε να διατηρούν ζεστό φαγητό στο τοπικό σας φαγητό εκπέμπουν υπέρυθρη ακτινοβολία.

Στο άλλο άκρο του φάσματος του ορατού φωτός, οι ακτίνες του μπλε φωτός με τα μικρότερα μήκη κύματος (και την υψηλότερη ενέργεια) ονομάζονται μπλε-ιώδες ή ιώδες φως.  Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αόρατες ηλεκτρομαγνητικές ακτίνες ακριβώς πέρα από το ορατό φάσμα φωτός ονομάζονται υπεριώδη (UV) ακτινοβολία.

Τι πρέπει να γνωρίζετε για το μπλε φως…

Το μπλε φως μπορεί να έχει οφέλη, έχει όμως και κινδύνους. Παρακάτω θα βρείτε μερικά σημαντικά πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για το μπλε φως:

• Το μπλε φως βρίσκεται παντού

Ο ήλιος είναι κύρια πηγή μπλε φωτός. Έτσι όταν βρισκόμαστε έξω, λαμβάνουμε το μεγαλύτερο μέρος της  μπλε ακτινοβολίας μέσω της έκθεσης στον ήλιο. Υπάρχουν όμως και άλλες πηγές μπλε φωτός, οι οποίες μπορεί να βρίσκονται σε εσωτερικούς χώρους και περιλαμβάνουν LED φωτισμό και τηλεοράσεις επίπεδης οθόνης. Επίσης οι οθόνες ηλεκτρονικών υπολογιστών, laptops, tablets, smartphones είναι πηγές εκπομπής μπλε φωτός.

Εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι το ποσό του μπλε φωτός που εκπέμπουν αυτές οι συσκευές είναι μικρό, σε σχέση με αυτό που εκπέμπεται από τον ήλιο. Ωστόσο αυτό που ανησυχεί τους οφθαλμιάτρους και τους επαγγελματίες υγείας σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του μπλε φωτός στα μάτια μας είναι ο χρόνος που περνάμε καθημερινά μπροστά από αυτές τις οθόνες, καθώς και η κοντινή απόσταση που τα κρατάμε μπροστά από το πρόσωπο και τα μάτια.

• Οι υψηλής ενέργειας ακτίνες του μπλε φωτός κάνουν τον ουρανό να φαίνεται μπλε

Σύμφωνα με τη φυσική οι ακτίνες φωτός μικρού μήκους κύματος και  υψηλής ενέργειας στο μπλε άκρο του ορατού φάσματος διασκορπίζονται ευκολότερα από άλλες ακτίνες ορατού φωτός όταν χτυπάνε μόρια αέρα και νερού στην ατμόσφαιρα. Ο υψηλότερος βαθμός σκέδασης αυτών των ακτίνων είναι αυτό που κάνει τον καθαρό ουρανό (χωρίς σύννεφα) να φαίνεται γαλάζιο.

• Το μάτι δεν είναι πολύ καλό στο «μπλοκάρισμα» του μπλε φωτός

Τα πρόσθια μέρη του ματιού (κερατοειδής, φακός) είναι πολύ αποτελεσματικοί στο να εμποδίζουν τις υπεριώδεις ακτίνες (UV) να φθάσουν στον φωτοευαίσθητο αμφιβληστροειδή χιτώνα στο πίσω μέρος του ματιού. Όλο το ορατό μπλε φως περνά μέσα από τον κερατοειδή χιτώνα και τον φακό του ματιού και φτάνει στον αμφιβληστροειδή.

Στην πραγματικότητα, λιγότερο από το ένα τοις εκατό (1/100) της υπεριώδους ακτινοβολίας από τον ήλιο φθάνει στον αμφιβληστροειδή, ακόμα κι αν δεν φοράτε γυαλιά ηλίου. Ωστόσο να θυμάστε ότι τα γυαλιά ηλίου εμποδίζουν το 100 τοις εκατό (100/100)  της υπεριώδους ακτινοβολίας και είναι απαραίτητα για την προστασία του ματιού από βλάβες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καταρράκτη, πτερύγιο, ακόμα και καρκίνο. 

• Η έκθεση στο μπλε φως μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εκφύλισης της ωχράς κηλίδας

Το μπλε φως διαπερνά το μάτι μέχρι τον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Μελέτες δείχνουν ότι η υπερβολική έκθεση στο μπλε φως μπορεί να βλάψει τα ευαίσθητα στο φως κύτταρα στον αμφιβληστροειδή. Αυτό προκαλεί αλλαγές που μοιάζουν με εκείνες της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη απώλεια όρασης.

Σίγουρα χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να προσδιοριστεί πόσο μπλε φως θεωρείται πολύ για τον αμφιβληστροειδή. Οι οφθαλμίατροι και οι ερευνητές συγκλίνουν στο γεγονός ότι το μπλε φως που προέρχεται από οθόνες ηλεκτρονικών υπολογιστών, smartphones και άλλες ψηφιακές συσκευές μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για εκφύλιση της ωχράς κηλίδας αργότερα στη ζωή.

• Το μπλε φως συμβάλλει στο οπτικό στρες

Όταν κοιτάζετε τις οθόνες υπολογιστών και άλλες ψηφιακές συσκευές που εκπέμπουν σημαντικές ποσότητες μπλε φωτός, ο ασυμπτωτικός οπτικός «θόρυβος» μειώνει την αντίθεση και μπορεί να συμβάλει στην καταπόνηση των ματιών. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι φακοί που μπλοκάρουν το μπλε φως αυξάνουν σημαντικά την αντίθεση. Τα γυαλιά με φακούς με κίτρινο χρώμα ή κίτρινη απόχρωση μπορούν να αυξήσουν την άνεση όταν βλέπετε σε ψηφιακές συσκευές για αρκετές ώρες.

• Η προστασία από το μπλε φως είναι πολύ σημαντική μετά από επέμβαση καταρράκτη

Ο φακός του ματιού μπορεί να δεσμεύσει τις υπεριώδεις ακτίνες σε πολύ μεγάλο ποσοστό. Ωστόσο, ως μέρος της διαδικασίας της φυσιολογικής γήρανσης του ματιού, ο φακός με τα χρόνια μπορεί να σκληρύνει.

Εάν διαγνωστείτε με καταρράκτη και πρόκειται να υποβληθείτε σε επέμβαση, καλό θα είναι να συμβουλευτείτε το χειρουργό-οφθαλμίατρό σας ποιος τύπος ενδοφθάλμιου φακού (IOL) θα χρησιμοποιηθεί για να αντικαταστήσει τον θολό φυσικό φακό σας και πόσο μπλε φως θα προστατεύει ο ενδοφακός σας.

Μετά από χειρουργική επέμβαση καταρράκτη μπορείτε να χρησιμοποιείτε γυαλιά που έχουν φακούς με ειδικό φίλτρο για το μπλε φωτός, ιδιαίτερα ειδικά αν περνάτε πολλές ώρες μπροστά από μια οθόνη υπολογιστή ή χρησιμοποιείτε άλλες ψηφιακές συσκευές (tablets, smartphones).

• Δεν είναι όλο το μπλε φως κακό!

Μετά από όλα αυτά ίσως να αναρωτιέστε γιατί να μην μπλοκάρουμε μόνιμα το μπλε φως από τη ζωή μας! Είναι καλά τεκμηριωμένο ότι κάποια έκθεση σε μπλε φως είναι απαραίτητη για την καλή μας υγεία. Έρευνες έχουν δείξει ότι το μπλε φως αυξάνει την εγρήγορση, βοηθά στη μνήμη και τη γνωστική λειτουργία και αυξάνει τη διάθεση.

Επίσης, το μπλε φως είναι πολύ σημαντικό για τη ρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού που αφορά τη φυσική κατάσταση του ύπνου και γενικά του κύκλου του ύπνου. Η έκθεση στο μπλε φως κατά τις ώρες της ημέρας βοηθά στη διατήρηση ενός υγιούς κιρκάδιου ρυθμού. Ωστόσο η υπερβολική έκθεση σε μπλε φως το βράδυ ή αργά το βράδυ (πχ. διαβάζοντας ένα μυθιστόρημα σε έναν tablet ή το σερφάρισμα στο κινητό πριν από τον ύπνο) μπορεί να διαταράξει αυτόν τον κύκλο, ενδεχομένως προκαλώντας άγρυπνες νύχτες και κούραση κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Προστατευτικά γυαλιά και φίλτρα για το μπλε φως

Εάν χρησιμοποιείτε συχνά το τηλέφωνό σας, ιδιαίτερα εάν το χρησιμοποιείτε κυρίως για περιήγηση στο διαδίκτυο, ένας βολικός τρόπος για να μειώσετε την έκθεση σε μπλε φως είναι να χρησιμοποιήσετε ειδικά μπλε φίλτρα.

Αυτά τα φίλτρα είναι διαθέσιμα για smartphones, tablets και οθόνες ηλεκτρονικών υπολογιστών και εμποδίζουν την είσοδο σημαντικής ποσότητας μπλε φωτός που εκπέμπονται από αυτές τις συσκευές χωρίς να επηρεάζεται η ορατότητα της οθόνης. Ορισμένα επίσης είναι κατασκευασμένα από λεπτό γυαλί που προστατεύει την οθόνη της συσκευής σας από τυχόν γρατζουνιές.

Επίσης τα γυαλιά που διαθέτουν φίλτρα για τον υπολογιστή μπορούν επίσης να βοηθήσουν στη μείωση της έκθεσης του μπλε φωτός από υπολογιστές και άλλες ψηφιακές συσκευές. Αυτά τα γυαλιά έχουν ειδικές επιστρώσεις και μπορείτε να τα προμηθευτείτε ακόμη και αν δε χρειάζεστε μακρινά γυαλιά ή αν φοράτε συνήθως φακούς επαφής για να διορθώσετε την όρασή σας.

Σήμερα πολλές εταιρίες που κατασκευάζουν οφθαλμικούς φακούς έχουν εισάγει στην αγορά – αντι-ανακλαστικές επιστρώσεις – οι οποίες εκτός από το να μειώνουν το θάμβος, διαθέτουν και φίλτρο που μπλοκάρει το μπλε φως, τόσο από τον ήλιο, όσο και από φορητές ψηφιακές συσκευές. Μια άλλη πολύ καλή λύση για την αντιμετώπιση του μπλε φωτός είναι οι φωτοχρωμικοί φακοί οι οποίοι παρέχουν μεγάλη προστασία από την υπεριώδη (UV) και το μπλε φως, τόσο σε εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς χώρους και επίσης σκουραίνουν αυτόματα ως απόκριση στις υπεριώδεις ακτίνες για να αυξήσουν την άνεση και να μειώσουν το θάμβος.

Μη διστάσετε να ρωτήστε το γιατρό σας ή τον οπτικό σας για το ποιος τύπος διόρθωσης της όρασης και ποια τα χαρακτηριστικά του φακού που ταιριάζουν καλύτερα στις ανάγκες σας. Έτσι θα μπορείτε να χρησιμοποιείτε τον υπολογιστή σας ή το smartphone και το tablet σας, έχοντας παράλληλα και την κατάλληλη και απαραίτητη προστασία των ματιών σας από το μπλε φως!

To άρθρο υπογράφει ο γιατρός Πέτρος Σμαχλίου – Χειρουργός / Οφθαλμίατρος… (http://kontasou.com)