Μήπως πάσχετε και εσείς από… διατροφικές διαταραχές;

Η συνειδητοποίηση και μόνο ότι κάποιος αγαπημένος/η σας...

πάσχει από κάποια ψυχολογική διαταραχή, φέρνει… άγχος και φόβο και αυτό είναι κάτι φυσιολογικό.

Οι διατροφικές διαταραχές ανήκουν στις ψυχολογικές διαταραχές και αντίθετα με αυτό που νομίζουν οι περισσότεροι, δεν έχουν να κάνουν τόσο με το φαγητό και το βάρος, αλλά με τον τρόπο που κάποιος αντιμετωπίζει τις συναισθηματικές δυσκολίες στην ζωή του και το πώς χειρίζεται «στρεσογόνες» καταστάσεις.

Φυσικά, δεν μπορείτε να πιέσετε κάποιον να αλλάξει, αλλά μπορείτε να προσφέρετε στήριξη και κινητοποίηση να δουν κάποιον ειδικό και αυτά είναι πολύ σημαντικά ‘εργαλεία’ βοηθείας για τον άνθρωπο σας. Η γνώση είναι δύναμη και για αυτό ας ξεκινήσουμε με κάποιες βασικές πληροφορίες για τις διατροφικές διαταραχές.

– Τι πρέπει να ξέρω για τις διατροφικές διαταραχές;

Οι διατροφικές διαταραχές αποτελούν ακραίους τρόπους να διαχειριστεί κάποιος την διατροφική του συμπεριφορά. Η τήρηση μιας άκαμπτης και ακραίας δίαιτας, η κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας τροφής χωρίς έλεγχο, η πρόκληση εμετού μετά από την κατανάλωση τροφής ή ηεμμονική τάση για μέτρηση θερμίδων… είναι μερικές από αυτές τις ακραίες συμπεριφορές.

Βέβαια, οι διατροφικές διαταραχές δεν είναι μόνο «συμπεριφορές» αλλά αποτελούν – ψυχολογικά σύνδρομα – όπου το άτομο έχει διαστρεβλωμένες αντιλήψεις για τον εαυτό του και το σώμα του καθώς και έντονα αρνητική αυτοεικόνα. Σαν αποτέλεσμα, οι αρνητικές σκέψεις και τα δυσφορικά συναισθήματα που προέρχονται από αυτές, ενισχύουν τις ακραίες διατροφικές συμπεριφορές.

Το άτομο με διατροφική διαταραχή έχει μια έντονη τάση να χρησιμοποιήσει το φαγητό σαν μέσο διαχείρισης αρνητικών και επίπονων συναισθημάτων.

Για παράδειγμα…

το να ‘απαγορεύσει’ στον εαυτό του/της να φάει ή να περιορίσει αυστηρά την διατροφή του/της είναι ένας τρόπος να νιώσει ότι έχει τον έλεγχο της ζωής του/της. Το να φάει υπερβολικά είναι ένας τρόπος να απαλύνει επίπονα συναισθήματα και να ανακουφιστεί από:

την δυσφορία, τον θυμό ή το αίσθημα της μοναξιάς ή το να προκαλέσει ακόμα και εμετό είναι ένας τρόπος να διαχειριστεί ενοχικά συναισθήματα και να καταπολεμήσει… συναισθήματα αβοηθητότητας & ευαλωτότητας.

Με τον καιρό το άτομο αποτυγχάνει να εκτιμήσει ρεαλιστικά την πραγματικότητα, εισέρχεται σε φαύλους κύκλους με συνέπεια…

η ενασχόληση με το φαγητό, το βάρος και το σχήμα του σώματος καταλαμβάνουν την ζωή και την καθημερινότητα του και κυριαρχούν στην συναισθηματική του ζωή. Για αυτό, όσο δύσκολο και αν σας είναι να το καταλάβετε, οι διατροφικές διαταραχές για τους πάσχοντες είναι ένας πολύ ισχυρός, και παράλληλα, διαστρεβλωμένος μηχανισμός που έχουν μάθει για να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους.

– Ποια είναι τα είδη διατροφικών διαταραχών;

Ανορεξία: τα άτομα με ανορεξία περιορίζουν δραστικά την πρόσληψη τροφής λόγω ενός έντονου φόβου ότι μπορεί να παχύνουν ή να πάρουν κιλά. Παρόλο που μπορεί να είναι αδύνατα και να βρίσκονται στα όρια της απίσχνασης, δεν μπορούν να το αντιληφθούν και να εκτιμήσουν ρεαλιστικά την κατάσταση τους. Εκτός από τον περιορισμό της διατροφικής τους πρόσληψης, τα άτομα με ανορεξία μπορεί να προσπαθούν να ελέγξουν το βάρος τους με πολύ έντονη άσκηση (πολλές ώρες ή υπερβολική συχνότητα), διαιτητικά χάπια/σκευάσματα ή με την πρόκληση εμετών.

Βουλιμία: Τα άτομα με βουλιμία παγιδεύονται σε έναν – φαύλο κύκλο – υπερβολικής κατανάλωσης φαγητού και πρόκλησης εμετών. Μετά από ένα επεισόδιο υπερφαγίας, το άτομο με βουλιμία νιώθει έντονα ότι πρέπει να αποβάλλει τις έξτρα θερμίδες και το φαγητό που κατανάλωσε. Για να αποφύγει λοιπόν να πάρει βάρος, προκαλεί εμετό, ασκείται υπερβολικά ή μπορεί να λαμβάνει φαρμακευτικά καθαρτικά σκευάσματα με στόχο την γρήγορη και όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αποβολή τροφής από το σώμα.

Υπερφαγία: Τα άτομα με υπερφαγία τρώνε υπερβολικά χωρίς έλεγχο, καταναλώνοντας σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα έναν μεγάλο αριθμό θερμίδων. Παρόλο που νιώθουν ενοχικά ή ντροπιαστικά μετά από αυτή τη συμπεριφορά, νιώθουν αδύναμοι και ανίκανοι να ελέγξουν την συμπεριφορά τους ή να σταματήσουν να τρώνε ακόμα και αν νιώθουν κορεσμό ή ότι έχουν φουσκώσει υπερβολικά.

– Ποια είναι τα προειδοποιητικά σημάδια των διατροφικών διαταραχών;

Θα δείτε πολλούς ανθρώπους να ανησυχούν για το βάρος τους, το τι τρώνε και το πώς είναι η εμφάνιση τους. Ιδιαίτερα στις νεαρές ηλικίες της εφηβείας και της ενήλικης ζωής, υπάρχει η έντονη τάση να «ταιριάξουν» με το κοινωνικό περιβάλλον και να νιώσουν ότι είναι ελκυστικοί σε μια περίοδο όπου συμβαίνουν τεράστιες αλλαγές στο σώμα τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να βρείτε την διαφορά και τα όρια μεταξύ μίας φυσιολογικής αναπτυξιακής διεργασίας και μίας διατροφικής διαταραχής.

Επιπρόσθετα, πολλά άτομα με διατροφική διαταραχή δεν λένε εύκολα το πρόβλημα τους, το κρύβουν πολύ καλά και συνήθως περνάει αρκετός καιρός μέχρι που κάποιος γνωστός/συγγενής αρχίζει και παρατηρεί κάποια σημάδια. Παρακάτω θα βρείτε πρώιμα ανησυχητικά σημάδια που χρειάζεται να προσέξετε.

Περιορισμός πρόσληψης τροφής – ακραίες δίαιτες…

Το άτομο βρίσκει δικαιολογίες για να αποφύγει γεύματα ή καταστάσεις που εμπεριέχουν την διαδικασία πρόσληψης φαγητού (είχα φάει νωρίτερα, δεν πεινάω, με πονάει το στομάχι μου…)

Το άτομο τρώει ελάχιστες ποσότητες του φαγητού ή τρώει μόνο συγκεκριμένα ολιγοθερμιδικά είδη φαγητών και συχνά κατατάσσει ως »απαγορευμένες», σημαντικές ομάδες φαγητών όπως οι υδατάνθρακες ή τα λίπη.

Το άτομο ασχολείται »εμμονικά» με την μέτρηση θερμίδων, το διάβασμα των συστατικών στις αναγραφόμενες ενδείξεις των συσκευασιών και των συνιστώμενων ποσοτήτων κατανάλωσης.

Το άτομο αναπτύσσει συγκεκριμένες περιοριστικές «διατροφικές ιεροτελεστίες» (όπως το να τρώει συγκεκριμένα φαγητά με συγκεκριμένη σειρά ή να κόβει το φαγητό σε πολύ μικρές μερίδες ή να το μασάει υπερβολικά και αργά).

Το άτομο λαμβάνει διαιτητικά χάπια ή συνταγογραφούμενα διεγερτικά φαρμακευτικά σκευάσματα.

Υπερφαγία

Παρατηρείτε ότι έχουν καταναλωθεί μεγάλες ποσότητες φαγητού σε μικρό χρονικό διάστημα, χωρίς φυσικά να υπάρχει άλλη εξήγηση.

Βρίσκετε πολλά πεταμένα χαρτάκια και συσκευασίες φαγητών, συχνά κρυμμένα και προσεκτικά τυλιγμένα στον πάτο του κάδου απορριμμάτων.

Το άτομο μπορεί να κρύβει ή να αποθηκεύει ποσότητες τροφών συνήθως υψηλής θερμιδικής αξίας (π.χ. να κρύβει σε συρτάρια πολλά γλυκά).

Μυστικοπάθεια και απομόνωση – το άτομο μπορεί φαινομενικά να τρώει φυσιολογικά όταν είναι με άλλους, αλλά αργά το βράδυ να τρώει υπερφαγικά έχοντας τηρήσει κάθε αρχή ώστε να μην ‘ανακαλυφθεί’ ή ‘ενοχληθεί’ από κάποιον δικό του.

Πρόκληση εμετών

Το άτομο ‘εξαφανίζεται’ μετά από κάθε γεύμα ή επισκέπτεται συχνά το μπάνιο.

Ανοίγει την βρύση ώστε να καλύπτει τον ήχο της πρόκλησης εμετού μετά το γεύμα.

Χρησιμοποιεί υπερβολικές ποσότητες στοματικών διαλυμάτων, τσίχλες /καραμέλες ή ακόμα και βάζοντας κολόνια, ώστε να καλυφθεί η μυρωδιά που αφήνει ο εμετός στην ανάσα τους.

Λαμβάνουν καθαρτικά, διουρητικά σκευάσματα ή κλύσματα.

Περνάνε περιόδους όπου μπορεί να ασκούνται υπερβολικά και εμμονικά, ειδικά μετά την κατανάλωση φαγητού ιδιαίτερα κατά την περίοδο γιορτών.

Συχνά μπορεί να αναφέρουν συμπτώματα ξηροστομίας, πόνο στον φάρυγγα ή στο στομάχι, διάρροια ή δυσκοιλιότητα

Αποχρωματισμός δοντιών.

Διαστρεβλωμένη αντίληψη για την εικόνα σώματος

Υπερβολική και έντονη ενασχόληση με το βάρος και το σχήμα του σώματος (εμμονική τάση για ζύγισμα, περνάνε πολύ χρόνο μπροστά από τον καθρέφτη ανιχνεύοντας ‘περιττά’ κιλά και κάνοντας έντονη κριτική στο σώμα τους)

Ξαφνική και σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους ή συχνές διακυμάνσεις στο βάρος

Παράπονα στους γύρω ότι αισθάνονται ότι έχουν παχύνει ή εκφράζουν φόβους ότι θα πάρουν κιλά

Φοράνε χοντρά και φαρδιά ρούχα με σκοπό να κρύψουν το βάρος τους.

– Τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω το άτομο με διατροφική διαταραχή;

Αν παρατηρήσετε κάποια από τα παραπάνω σημάδια σε κάποιον αγαπημένο σας, είναι σημαντικό να εκφράσετε τις ανησυχίες σας και να του/της μιλήσετε. Μπορεί να πιστεύετε ότι μπορεί να αμυνθεί, να θυμώσει ή να φοβάστε ότι θα πείτε κάτι λάθος. Ωστόσο, είναι σημαντικό να μην αφήσετε αυτές τις ανησυχίες να σας εμποδίσουν από το να εκφράσετε τον προβληματισμό σας για αυτό που έχετε παρατηρήσει να συμβαίνει.

Τα άτομα με διατροφική διαταραχή συνήθως φοβούνται να ζητήσουν βοήθεια…

Μερικά άτομα δυσκολεύονται να βρουν τον τρόπο να ξεκινήσουν μια συζήτηση για αυτό το θέμα, ενώ άλλα μπορεί να διακατέχονται από τόσο έντονα αισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης ώστε να μην πιστεύουν καν ότι αξίζουν οποιαδήποτε βοήθεια.

Σε κάθε περίπτωση, μία διατροφική διαταραχή που μένει και διατηρείται χωρίς θεραπευτική αντιμετώπιση, μόνο χειρότερα θα γίνει και αυτό θα έχει ακόμα μεγαλύτερες επιπτώσεις στην συναισθηματική, ψυχολογική και σωματική υγεία του/της αγαπημένου/ης σας.

Παρακάτω παραθέτονται τρόποι με τους οποίους μπορείτε να στηρίξετε/κινητοποιήσετε τα άτομα με διατροφική διαταραχή:

Μάθετε όσα περισσότερα μπορείτε για τις διατροφικές διαταραχές…

ποιοι επαγγελματίες μπορούν να βοηθήσουν, αν υπάρχουν ειδικές κλινικές ή εξειδικευμένα κέντρα διατροφικών διαταραχών, ποιες είναι οι θεραπείες με την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και αν ο θεραπευτής ή το κέντρο που ψάχνετε, πληρεί τις προϋποθέσεις και τα κριτήρια για την αντιμετώπιση διατροφικών διαταραχών. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για κάποιον έφηβο/η αναλάβετε ευθύνη ως κηδεμόνας και μην σηκώνετε το βάρος μόνος/η σας. Μιλήστε με κάποιον ειδικό και ρωτήστε πώς μπορείτε να χειριστείτε το θέμα. Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία.

Διαλέξτε μια καλή στιγμή για να μιλήσετε μαζί του/της…

όπου δεν θα υπάρχουν άλλες υποχρεώσεις. Να είστε ήρεμοι, ψύχραιμοι και κυρίως μην επιλέξετε να κάνετε αυτή τη συζήτηση μετά από κάποιον τσακωμό ή κάποιο τυπικό επεισόδιο λογομαχίας!

Εξηγήστε τον προβληματισμό σας…

Μην μπαίνετε στην διαδικασία να κάνετε »κήρυγμα» ή να κρίνετε το άτομο. Αναφερθείτε σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και καταστάσεις που έχετε παρατηρήσει και εξηγήστε γιατί αυτές σας ανησυχούν. Θυμηθείτε ότι ο σκοπός σας δεν είναι να προσφέρετε άμεσες λύσεις, αλλά να εκφράσετε την ανησυχία σας για την υγεία του ατόμου, πόσο τους αγαπάτε και πόσο θέλετε να τους βοηθήσετε.

Να είστε προετοιμασμένοι ότι το άτομο θα αρνηθεί το πρόβλημα…

και θα αντισταθεί σε οποιαδήποτε είδους βοήθεια. Μπορεί να θυμώσει και να γίνει αμυντικό. Μείνετε ψύχραιμοι και διατηρείστε τον σεβασμό για το άτομο. Θυμηθείτε ότι και μόνο η συζήτηση για το θέμα, βιώνεται ως απειλητική για το άτομο. Μην το παίρνετε προσωπικά!

Υπομονή και υποστήριξη…

Μην τα παρατάτε αν το άτομο σας θυμώσει ή αρνηθεί να ξαναμιλήσετε για αυτό το θέμα. Μπορεί να χρειαστεί κάποιος καιρός μέχρι το άτομο να αντιληφθεί μερικά πράγματα και να κάνει κάτι για αυτά. Εσείς να σκέφτεστε ότι το σημαντικό είναι ότι κάνατε το πρώτο βήμα. Μπορεί το άτομο να σκεφτεί αυτά που του είπατε και σταδιακά να ανοιχτεί και να παραδεχτεί ότι όντως έχει πρόβλημα και χρειάζεται βοήθεια. Κάντε το ξεκάθαρο ότι ο μόνος λόγος που του μιλάτε είναι επειδή νοιάζεστε, ότι πιστεύετε σε εκείνον/η και θα είστε εκεί οτιδήποτε και αν χρειαστεί.

– Τι ΔΕΝ πρέπει να κάνετε

Απειλές: Εκτός και αν η διαταραχή αφορά το παιδί σας, δεν μπορείτε να ‘αναγκάσετε’ κάποιον να μπει σε θεραπεία. Η απόφαση για την αλλαγή πρέπει να έρθει από το ίδιο το άτομο.

Τα ‘τελεσίγραφα’ και οι απειλές προκαλούν ψυχολογική πίεση και οδηγούν το άτομο να απομακρυνθεί περισσότερο και να αρνείται περισσότερο το πρόβλημα. Ακόμα όμως και στην περίπτωση του παιδιού σας, δεν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε πίεση.

Γίνετε πρότυπα για το παιδί σας…

διατηρείστε μία φυσιολογική διατροφική συμπεριφορά, αποφεύγετε να μιλάτε για την εμφάνιση ή το βάρος, αποφεύγετε τα αρνητικά σχόλια για τον εαυτό σας και εξηγήστε στο παιδί σας και άλλους παράγοντες που κάνουν κάποιον/α ελκυστικό/ή εκτός από την εξωτερική εμφάνιση. Δημιουργήστε ένα ευχάριστο περιβάλλον κατά την διάρκεια των γευμάτων, μην πιέζετε περισσότερο το παιδί σας αν δεν θέλει να φάει και κυρίως ενδυναμώστε την αυτοεκτίμηση του με το να αρχίσετε να φτιάχνετε μια πιο σταθερή και καλή σχέση μαζί του.

Αρκετές φορές, οι γονείς δυσκολεύονται να προσεγγίσουν ρεαλιστικά την κατάσταση, γιατί και εκείνοι μπορεί να έχουν το ίδιο πρόβλημα. Για αυτό είναι σημαντικό ότι σε αυτή την περίπτωση, για να βοηθήσετε το παιδί σας πρέπει να βοηθήσετε πρώτα τον εαυτό σας.

Αποφύγετε τα σχόλια για την εμφάνιση ή το βάρος του ατόμου: Τα άτομα με διατροφική διαταραχή ασχολούνται ήδη υπερβολικά με το σώμα τους. Ακόμα και να τους διαβεβαιώνετε ότι δεν έχουν περιττά κιλά ή ότι είναι ‘μια χαρά’, δεν βοηθάει διότι έτσι ενισχύεται περισσότερο η ενασχόληση τους με την επιθυμία να είναι αδύνατοι.

Αποφύγετε να τους κάνετε να αισθάνονται ντροπή και αποφύγετε τις επικρίσεις/κατηγορίες: Φράσεις όπως ‘Προσπάθησε να τρως περισσότερο’, ‘Πληγώνεις τον εαυτό σου χωρίς λόγο’, δεν έχουν κάποια πρακτική ωφέλεια. Αντίθετα, κάνουν τα πράγματα χειρότερα και το άτομο νιώθει ότι δεν έχει καμία στήριξη.

Αποφύγετε να δίνετε απλοϊκές εξηγήσεις και συμβουλές: Φράσεις για παράδειγμα τύπου (το μόνο που πρέπει να κάνεις, είναι να αποδεχτείς τον εαυτό σου) είναι κάτι που δεν προσφέρει και πολλά στο άτομο που υποφέρει.

Γράφει ο Επταήμερος Μιχάλης  – Ψυχολόγος, MSc – ειδικεύεται στην Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία, http://kontasou.com