Ανεργία: Οι ψυχολογικές επιπτώσεις μιας σύγχρονης μάστιγας…

Γράφει η Ζωή Στραβοπόδη-Τζιάνο*

Η ανεργία από ένα φαινόμενο που έως πρόσφατα απασχολούσε μια μικρή σχετικά ομάδα ανθρώπων, έχει στις  μέρες μας λάβει σοβαρές διαστάσεις, απασχολώντας...

ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας και τις οικογένειές τους. Πολλοί τη χαρακτηρίζουν ως τη μάστιγα της εποχής μας και αναφέρονται στα οικονομικά αδιέξοδα που δημιουργεί στα άτομα που πλήττει καθώς και  στις επιπτώσεις της στη δομή της κοινωνίας. Η ανεργία όμως δεν πλήττει μόνο τις κοινωνικές δομές, ούτε αποκλειστικά και μόνο το πορτοφόλι μας. Η ανεργία απειλεί σε μεγάλο βαθμό και την εσωτερική ζωή των ατόμων που τη βιώνουν επηρεάζοντας άμεσα τόσο την ψυχική τους υγεία όσο και τη σωματική.

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις διαφέρουν αρκετά ανάλογα με την ηλικία και το φύλο των ανέργων. 

Τα νεαρά σε ηλικία άτομα, και ιδιαίτερα οι άνδρες, συχνά εξαγριώνονται και εναντιώνονται στο κοινωνικό σύνολο. Τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας νιώθουν αποπροσανατολισμένα και φοβισμένα και αντιλαμβάνονται την ανεργία περισσότερο σαν μια προσωπική τους αποτυχία παρά σαν κοινωνικό φαινόμενο. 

Η ανεργία σαν κατάσταση μας παραπέμπει σε μια ψυχική θέση που θυμίζει απώλεια και πένθος. Σε γενικές γραμμές μερικές από τις ψυχικές καταστάσεις που συνδέονται άμεσα με την ανεργία περιλαμβάνουν:

•    Φόβος και ανασφάλεια. Το μέλλον φαντάζει δυσοίωνο, η απαισιοδοξία κυριαρχεί και το άτομο διακατέχεται από μια διαρκή ανησυχία.

•    Άγχος. Το άγχος είναι διάχυτο και συχνά παίρνει ψυχοσωματικές εκφάνσεις. Γίνεται ιδιαίτερα έντονο στις περιπτώσεις που ο άνεργος έχει υπό την ευθύνη του και άλλα άτομα.

•    Θυμός. Τα συναισθήματα θυμού είναι ιδιαίτερα έντονα και οι εξάρσεις οργής συχνές. Οι αποδέκτες αυτής της συσσωρευμένης οργής μπορεί να είναι η κοινωνία, τα άτομα του κοντινού οικογενειακού περιβάλλοντος ή μπορεί και να εκφράζονται προς τον εαυτό και να παίρνουν αυτοκαταστροφικό χαρακτήρα.

•    Θλίψη. Η θλίψη σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι τόσο έντονη που να οδηγήσει το άτομο σε βαθιά κατάθλιψη και απελπισία. Δυστυχώς, πλέον η ανεργία στη χώρα μας έχει αρχίσει να σχετίζεται και με την αύξηση των ποσοστών στις αυτοκτονίες.
•    Αισθήματα ανεπάρκειας. Η ανεργία δοκιμάζει τον τρόπο που κάποιος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του. Η αυτοεικόνα κλονίζεται και πολλοί άνεργοι καταλήγουν να απαξιώνουν τον ίδιο τους τον εαυτό.

•    Ντροπή. Συνειδητοποιώντας ότι η κοινωνία χρησιμοποιεί το επάγγελμα σαν ένα είδος ταυτότητας του ατόμου, ο άνεργος μπορεί να αισθάνεται ντροπή που βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση. Αν αναλογιστεί κάποιος το βαθμό στον οποίο η κοινωνία μας είναι εργασιοκεντρική, δεν είναι να απορεί κανείς. Το πρώτο πράγμα που ρωτάμε κάποιον που πρωτοσυναντάμε άλλωστε είναι «με τι ασχολείται». Χωρίς μια επαγγελματική ιδιότητα, τα άτομα (ιδιαίτερα οι άντρες) νιώθουν ότι «δεν υπάρχουν».

•    Απομόνωση. Τα συναισθήματα της ντροπής και της ανεπάρκειας που μπορεί να νιώθει ένα άτομο μπορεί να το ωθήσουν να αποφεύγει τις κοινωνικές συναναστροφές και να αρχίσει να απομονώνεται. Την απομόνωση εντείνει βέβαια και ο κοινωνικός εξοστρακισμός στον οποίο υπόκεινται οι άνεργοι καθώς και η έλλειψη πρόσβασης σε άλλα άτομα καθώς ο χώρος της εργασίας αποτελεί έναν από τους βασικότερους τόπους κοινωνικοποίησης.

•    Σωματική υγεία. Η ανεργία πλήττει εκτός από την ψυχική και την σωματική υγεία, προσθέτοντας επιβλαβείς συνήθειες όπως το ποτό και το κάπνισμα. Οι μακροχρόνια άνεργοι είναι επίσης πιο επιρρεπείς στον τζόγο καθώς και στη χρήση ναρκωτικών ουσιών.

•    Προβλήματα στις σχέσεις. Η αδυναμία εύρεσης εργασίας και η εξασφάλιση εισοδήματος μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στις σχέσεις του ατόμου με την οικογένειά του ή τον/την σύντροφό του.

Η απουσία εργασίας και επαγγελματικής ταυτότητας είναι μια ιδιαίτερη και δύσκολη κατάσταση. Ο κάθε άνθρωπος είναι προορισμένος από τη φύση του να δημιουργεί και να εξελίσσεται. Όταν αυτές οι δημιουργικές δυνάμεις δεν απελευθερώνονται και δεν διοχετεύονται το άτομο υποφέρει. Παρότι η ανεργία αποτελεί ένα ζήτημα του οποίου η λύση άπτεται πρωτίστως στην Πολιτεία, είναι πολύ σημαντική η κατανόηση από την οικογένεια του ανέργου των ψυχολογικών προεκτάσεων που μπορεί αυτή να λάβει ώστε να μπορεί να τον στηρίξει στον δύσκολο αυτό αγώνα… (protothema)

*Ψυχοθεραπεύτρια – Οικογενειακή Σύμβουλος