«Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης».
Καλό μήνα και καλή χρονιά! Ναι καλή χρονιά, καθώς ο Μάρτης θεωρείται πρώτος μήνας του χρόνου και αρχή του καλοκαιριού. «Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα».
Όπως κάθε αρχή του χρόνου, έτσι και η πρώτη του Μάρτη θεωρείται ότι προσφέρεται και για μετρολογικές και «μερομήνια», που διοργανώνονται από τις γυναίκες. Επίσης συνηθίζεται ο «καθρεφτισμός» στο λάδι για μαντευτικούς σκοπούς.
Ο ερχομός της άνοιξης είναι γεγονός. Φέτος δεν ξέρω τι θα μας βγει ο Μάρτης και ποια γυναίκα του θα αποφασίσει να κοιτάξει περισσότερο. Γιατί όπως λέει η παράδοση:
«Ο Μάρτιος έχει δυο γυναίκες. Μια πολύ όμορφη και φτωχή και μια άσχημη και πολύ πλούσια. Αυτός κοιμάται στη μέση. Όταν γυρίζει στην άσχημη, κατσουφιάζει, μαυρίζει και έτσι μαυρίζει όλος ο τόπος. Όταν γυρίζει στην όμορφη, γελάει, χαίρεται και λάμπει όλος ο κόσμος. Δυστυχώς όμως για να επιζήσουν αυτός και η όμορφη γυναίκα του, γυρίζει τις περισσότερες φορές στην άσχημη, την πολύ πλούσια».
Εκτός από τις άσχημες μέρες, υπάρχουν και ηλιόλουστες, που ο ήλιος καίει πολύ. Έτσι κατά την παράδοση παραμονή της 1ης Μαρτίου φοράμε τον «μάρτη». Μια λινή κλωστή, στριμμένη, άσπρη και κόκκινη ή χρυσή. Το φοράμε μέχρι την Ανάσταση, που το βγάζουμε και το δένουμε στην τριανταφυλλιά, για να πάρουμε το χρώμα της ή το φοράμε μέχρι να δούμε το πρώτο χελιδόνι ή πελαργό.
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό έθιμο της 1ης Μαρτίου είναι η λεγόμενη «χελιδόνα», που η καταγωγή της έρχεται από την αρχαιότητα, γύρω στο 200μ.Χ. Όπως τότε, έτσι και σήμερα τα παιδιά επισκέπτονται τα σπίτια τραγουδώντας το τραγούδι της «χελιδώνας». Ένα τραγούδι που μιλά για τον ερχομό του καλοκαιριού και το τέλος του χειμώνα.
«Ήρθε, ήρθε χελιδόνα, ήρθε κι άλλη μεληδόνα, κάθισε και λάλησε, και γλυκά κελάηδησε: Μάρτη, Μάρτη μου καλέ, και Φλεβάρη φοβερέ, και αν φλεβίσεις κι αν τσικνίσεις καλοκαίρι θα μυρίσεις. Κι αν χιονίσεις, κι αν κακίσεις, πάλιν άνοιξη θ’ ανθίσεις»…
Οι τρεις πρώτες μέρες του μήνα λέγονται «οι μέρες της γριάς», γιατί όπως λέει ένας μύθος μια γριά έτρεφε κατσίκια που σώθηκαν απ’ το κρύο του Μαρτίου. Αυτή καυχήθηκε και είπε: «Πριτς, Μαρτάκη μου, τα’ βγαλα τα κατσικάκια μου!». Τότε θύμωσε ο Μάρτης και έκανε κρύο ως το τέλος του μήνα και τα ζωντανά ψόφησαν.
Επίσης έχουμε και τις «Δρίμες», που ο λαός τις φοβάται πολύ. Αυτές είναι οι τρεις πρώτες μέρες, οι τρεις μεσαίες και οι τρεις τελευταίες, ή οι δέκα πρώτες ή οι δώδεκα πρώτες μέρες του μήνα. Οι «Δρίμες» είναι όντα δαιμονικά που κάνουν κακό στα ξύλα, τα ρούχα και τα σώματα. Η παράδοση λέει «όσα πανιά πλυθούν τότε λιώνουν, όσα ξύλα κοπούν, σαπίζουν». Γι’ αυτό τις μέρες αυτές αν πλύνουν ρίχνουν ένα σίδερο μέσα, γιατί πιστεύουν ότι είναι «γιατρικό» και αποτρέπει τα δαιμονικά.
Φτάνοντας στις 9 Μαρτίου, ημέρα των Αγίων Σαράντα, υπάρχει στη συνείδηση του λαού, ότι ο αριθμός 40 δηλώνει κάτι το ιερό. Έτσι αυτή η μέρα τιμάτε με ευλάβεια και λατρευτικές συνήθειες. Φτιάχνουν πίτες με 40 φύλλα, τις λεγόμενες σαραντόπιτες, 40 τηγανίτες ή φαγητά από 40 είδη χορταρικών ή όσπρια που τα μοιράζουν για την ψυχή των ζωντανών. «Σαράντα φας, σαράντα πιεις, σαράντα δωσ’ για την ψυχή σ’».
Πολλά τα έθιμα, οι παροιμίες και οι προκαταλήψεις αυτού του μήνα. Εκτός από Κλάψας, ο Μάρτιος λέγεται και Ανοιξιάτης, Γδάρτης, Κλαψομάρτης, Λωλομάρτης, Ξεροκοτρινάς, Παλουκοκάφτης, Πασσαλοκάφτης, Πεντάγνωμος, Πουλιαντέρης, Σακκουλογδύτης και Φυτευτής.
Καλλιόπη Γραμμένου
Δημοσιογράφος-Παιδαγωγός
