Για έναν άντρα με την ιδιοσυγκρασία και τις υποχρεώσεις...
του
Μάρκου Αυρήλιου, το μεγάλο πρόβλημα είναι οι σχέσεις με τους συνανθρώπους του.
Εδώ, αν οι αντιλήψεις του είναι στωικές, η πρακτική του είναι περισσότερο
χριστιανική. Όταν
έχεις να κάνεις με παλιανθρώπους, σκέψου:
Πρώτα πρώτα, ποια είναι η σχέση μου μ’ αυτούς’ και πως
όλοι έχουμε γεννηθεί ο ένας για χάρη του άλλου’ και κατά δεύτερο λόγο, ειδικά
εγώ, έλαχε να μπω μπροστάρης τους, όπως το κριάρι στο κοπάδι ή ο ταύρος στην
αγέλη. Ξεκίνα να προσεγγίζεις το ζήτημα από την εξής αρχή: Αν δεν ισχύει η
ατομική φυσική θεωρία, τότε η Φύση είναι η δύναμη που διοικεί τα πάντα. Κι αν
είναι έτσι, αυτό σημαίνει πως τα χειρότερα έχουν γεννηθεί για χάρη των
ανώτερων’ και τα ανώτερα, το ένα για χάρη του άλλου.
Δεύτερο: φέρε με το νου σου, το πώς είναι τούτοι οι άνθρωποι στο
τραπέζι, πώς είναι στο κρεβάτι και στην υπόλοιπη ζωή τους. Κυρίως, σε τι
πράξεις τούς υποχρεώνουν οι ίδιες οι ιδέες και αρχές τους -και με πόση
αλαζονεία δρουν.
Τρίτο: αναλογίσου ότι αν οι πράξεις τους είναι σωστές, εσύ δεν
πρέπει να δυσανασχετείς. Αν όμως πέφτουν σε σφάλματα, είναι προφανές ότι δρουν
εν αγνοία τους και αβούλητα. Γιατί κάθε ψυχή στερείται την αλήθεια χωρίς τη
θέλησή της’ με τον ίδιο τρόπο, χωρίς τη θέλησή της στερείται τη δυνατότητα να
αντιμετωπίζει το καθετί σύμφωνα με την αξία του. Επομένως, στενοχωριούνται να
ακούν πως είναι άδικοι, αγνώμονες και πλεονέκτες ή, μ’ ένα λόγο, άμαρτητικοΐ
περί τους πλησίον.
Τέταρτο: αναλογίσου ότι και συ πέφτεις σε πολλά σφάλματα κι είσαι
άλλος ένας σαν κι αυτούς. Κάποια σφάλματα μπορεί να μην τα κάνεις, έχεις όμως
μια κλίση και προς αυτά -έστω και αν μένεις μακριά από δειλία, ή ματαιοδοξία ή
κάποιο παρόμοιο ελάττωμα.
Πέμπτο: σκέψου ότι δεν μπορείς να ξέρεις με σιγουριά αν όντως
αμαρτάνουν. Γιατί πολλές πράξεις γίνονται σύμφωνα με την οικονομία του κόσμου,
και σε γενικές γραμμές πολλά πρέπει προηγουμένως να καταλάβει κανείς, ώστε να
αποφαίνεται για τις πράξεις των άλλων ως κάποιος που κατέχει τα πράγματα σε
βάθος.
Έκτο: όταν σε πιάνει μεγάλη αγανάκτηση ή θλίψη, αναλογίσου ότι η
ανθρώπινη ζωή είναι μια στιγμή, και ότι ύστερα από λίγο όλοι μας θα κειτόμαστε
νεκροί.
Έβδομο: δεν είναι οι πράξεις τους που με ενοχλούν’ γιατί αυτές
βρίσκονται μέσα στο δικό τους ηγεμονικό’ αυτό που με κάνει να ενοχλούμαι είναι
οι δικές μου πεποιθήσεις. Ξεφορτώσου τες, λοιπόν, και παράτα με τη θέλησή σου
την κριτική ενάντια σε πράξεις που τις βρίσκεις φοβερές, και πάει, έφυγε η
οργή. Πώς θα τις ξεφορτωθείς; Αν λογαριάσεις ότι η πράξη του άλλου δεν είναι
ντροπή δική σου, τότε -εκτός κι αν κακό είναι μόνο ό,τι ντροπιάζει—, το δίχως
άλλο, πέφτεις κι εσύ σε πολλά σφάλματα και ληστής γίνεσαι και ικανός για όλα.
Όγδοο: σκέψου πόσο πιο ανυπόφορη είναι η οργή κι η θλίψη για τέτοια
πράγματα, παρά τα ίδια τα πράγματα που μας εξοργίζουν και μας θλίβουν.
Ένατο: σκέψου ότι η καλοσύνη είναι ανίκητη, αν είναι γνήσια και όχι
βεβιασμένο χαμόγελο ή υποκρισία. Τι μπορεί να σου κάνει ακόμα και ο πιο
αλαζονικός άνθρωπος, αν παραμένεις καλοσυνάτος απέναντι του και, σε περίπτωση
που σου δοθεί ευκαιρία, τον συμβουλεύεις με πραότητα και προσπαθείς ήσυχα να
τον με-ταπείσεις την ώρα που πάει να σου κάνει κακό: «Μη, παιδί μου. Για άλλα
πράγματα έχουμε γεννηθεί. Εγώ δεν θα πάθω κακό’ εσάθα κάνεις κακό στον εαυτό
σου, παιδί μου». Και να του δείχνεις με λεπτότητα ότι γενικά έτσι έχουν τα
πράγματα, ότι ούτε οι μέλισσες δεν το κάνουν αυτό μήτε τα άλλα ζώα που ζουν
κατά αγέλες. Χωρίς ειρωνεία, χωρίς να τον υποβιβάζεις, αλλά με στοργή και δίχως
πίκρα στην ψυχή’ όχι σα δάσκαλος’ ούτε για να σε θαυμάσουν οι γύρω, αλλά σαν να
’σασταν μόνοι οι δυο σας, κι ας είναι κι άλλοι μπροστά.
Αυτούς
τους εννέα κανόνες κράτα τους στο μυαλό, θεώρησέ τους δώρα που σου έχουν
χαρίσει οι Μούσες και αρχίνα επιτέλους να είσαι άνθρωπος εφ’ όρου ζωής. Και να
προσέχεις: όχι μόνο να μην οργίζεσαι με τους άλλους μα και να μην τους
κολακεύεις, γιατί και οι δύο στάσεις είναι αντικοινωνικές και επιβλαβείς. Όταν
σε πιάνει οργή, αμέσως να σκέφτεσαι ότι ο θυμός δεν είναι ανδρεία. Και ότι η
πραότητα όχι μόνο είναι πιο ανθρώπινη μα και πιο αντρίκια στάση’ και όποιος την
έχει, ταυτόχρονα έχει και δύναμη και νεύρο και αντρειοσύνη. Όχι όποιος
αγανακτεί και δυσανασχετεί, γιατί όσο πιο απαθής είσαι τόση περισσότερη δύναμη
έχεις. Η οργή, όπως κι η λύπη, είναι ένδειξη αδυναμίας: και στις δυο
περιπτώσεις, ο άνθρωπος έχει πληγωθεί και έχει ενδώσει.
Αν
θες τώρα, πάρε και ένα δέκατο
δώρο από τον
Μουσηγέτη Απόλλωνα:
το
να έχεις την αξίωση να μην αμαρτάνουν οι φαύλοι, είναι τρέλα, γιατί ζητάς κάτι
αδύνατο. Όμως το να τους επιτρέπεις να είναι όπως είναι απέναντι στους άλλους
και συγχρόνως να έχεις την αξίωση να είναι εντάξει με σένα, είναι αναισθησία
και δεσποτισμός.
Από
το πρωί της ημέρας να επαναλαμβάνεις στον εαυτό σου: σήμερα θα συναντηθώ με τον
πολυπράγμονα, με τον αχάριστο, με τον αλαζόνα, τον δολερό, τον φθονερό, τον
ακοινώνητο. Τους συμβαίνουν αυτά επειδή αγνοούν το αγαθό και το κακό. Εγώ όμως,
στοχάστηκα τη φύση του καλού, κι είδα ότι είναι ωραίο’ και τη φύση του κακού,
κι είδα την ασχήμια του’ και τη φύση του ανθρώπου που σφάλλει, κι είδα ότι
είναι συγγενής μου, όχι από το ίδιο αίμα ή σπέρμα αλλά από τον ίδιο Νου, και
ότι έχει τη θέση του μέσα στο θείο έργο. Δεν μπορεί να με βλάψει κανείς από
τους παραπάνω, γιατί κανείς τους δεν μπορεί να με εμπλέξει στην αισχρότητα.
Επίσης δεν μπορώ να οργίζομαι μ’ ένα συγγενικό μου πρόσωπο ούτε να το μισώ.
Γεννηθήκαμε
για να συνεργαζόμαστε μεταξύ μας, όπως τα πόδια, τα χέρια, τα βλέφαρα, όπως η
πάνω και κάτω σειρά των δοντιών. Το να κάνουμε αντίπραξη ο ένας στον άλλο είναι
παρά φύσιν. Και η ουσία της αντίπραξης είναι η αγανάκτηση και η αποστροφή…
(anthologion)
