«Κουβέντα στην αυλή…»
… με τον ηθοποιό, Σταύρο Καλλιγά
Στην παράσταση «Ο ΚΟΥΛΟΧΕΡΗΣ ΤΟΥ ΣΠΟΚΕΪΝ» που συμμετέχετε, ο πρωταγωνιστής αναζητά το κομμένο χέρι του εδώ και 32 χρόνια, ανάμεσα σε εμπόρους που διακινούν πτώματα, ενώ μπλέκεται με ένα ζευγάρι απατεώνων και ένα ρεσεψιονίστα, τη στιγμή που εσείς πάνω στο σανίδι καλείστε να μεταφέρετε στο θεατή τη συνεχή πάλη ανάμεσα στον κόσμο του περιθωρίου και του «έντιμου»! Είναι εύκολη αυτή η μεταφορά ή χρειάζεται μια ιδιαίτερη παιδεία, για να έχει αποτέλεσμα αυτό το εγχείρημα;
Κατ' αρχάς, πιστεύω πως το να βρίσκεται κανείς στον κόσμο του περιθωρίου δεν είναι δεδομένα ανέντιμος. Το "περιθώριο" είναι μία κοινωνική πραγματικότητα, που δεν την επιλέγει κανείς, αλλά του επιβάλλεται. Από την άλλη, η έλλειψη εντιμότητας ΕΙΝΑΙ ατομική επιλογή. Οπότε μιλάμε ήδη για δύο διαφορετικά πράγματα, που χρίζουν και ξεχωριστής εξέτασης.
Σε ό,τι έχει να κάνει με την περιθωριοποίηση, έχω την αίσθηση πως τα αίτια είναι έντονα πολιτικά και πηγάζουν από της συστάσεως των ανθρωπίνων κοινωνιών, με κυριότερο μοχλό το επίπεδο αντίληψης που διαθέτει το ανθρώπινο είδος. Έτσι επιτυγχάνεται να οδηγηθεί ένας άνθρωπος ή μία ολόκληρη κοινωνία στο περιθώριο, είτε για μικρό είτε για μεγαλύτερο διάστημα.
Η έλλειψη εντιμότητας, που επαναλαμβάνω, είναι επιλογή, είναι ανάλογη του κοινωνικού μεγέθους του εκάστοτε ανθρώπου. Όσο υψηλότερη θέση έχει κοινωνικά, τόσο περισσότερο ανέντιμος έχει τη δυνατότητα να γίνει.
Ως εκ τούτου, πιστεύω πως σε οποιαδήποτε απόπειρα προσέγγισης υπαρξιακών ζητημάτων και μυστηρίων, χρειάζεται μεγάλη προσοχή στο χειρισμό τους, ώστε να αποδοθούν όσο γίνεται πιο ξεκάθαρα.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το κομμένο χέρι, σε συνάρτηση με το χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο που χάθηκε, μπορεί να συμβολίζει για τον κάθε θεατή και κάτι διαφορετικό. Το κοινό στοιχείο όμως που συνδέει όλους αυτούς τους διαφορετικούς κόσμους, είναι ο πόνος της βίαιης απώλειας, που είναι πάντα ίδιος.
Σε ό,τι έχει να κάνει με την περιθωριοποίηση, έχω την αίσθηση πως τα αίτια είναι έντονα πολιτικά και πηγάζουν από της συστάσεως των ανθρωπίνων κοινωνιών, με κυριότερο μοχλό το επίπεδο αντίληψης που διαθέτει το ανθρώπινο είδος. Έτσι επιτυγχάνεται να οδηγηθεί ένας άνθρωπος ή μία ολόκληρη κοινωνία στο περιθώριο, είτε για μικρό είτε για μεγαλύτερο διάστημα.
Η έλλειψη εντιμότητας, που επαναλαμβάνω, είναι επιλογή, είναι ανάλογη του κοινωνικού μεγέθους του εκάστοτε ανθρώπου. Όσο υψηλότερη θέση έχει κοινωνικά, τόσο περισσότερο ανέντιμος έχει τη δυνατότητα να γίνει.
Ως εκ τούτου, πιστεύω πως σε οποιαδήποτε απόπειρα προσέγγισης υπαρξιακών ζητημάτων και μυστηρίων, χρειάζεται μεγάλη προσοχή στο χειρισμό τους, ώστε να αποδοθούν όσο γίνεται πιο ξεκάθαρα.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το κομμένο χέρι, σε συνάρτηση με το χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο που χάθηκε, μπορεί να συμβολίζει για τον κάθε θεατή και κάτι διαφορετικό. Το κοινό στοιχείο όμως που συνδέει όλους αυτούς τους διαφορετικούς κόσμους, είναι ο πόνος της βίαιης απώλειας, που είναι πάντα ίδιος.
Το έργο, μιλάει για το καλό, πίσω από τη σκληρή και τραχιά του γλώσσα. Πιστεύετε ότι η γλώσσα είναι αρκετή για να αφυπνίσει τον «θεατή» ή απλά είναι το μέσο για να τον πάει παρακάτω… στη ροη της καθημερινότητας;
Η σκληρή γλώσσα αποτελεί συνήθως μέσω έκφρασης σκληρών ψυχών. Είναι ψυχολογικό αντίβαρο. Και φυσικά είναι καλό να διαχωρίζουμε το σκληρό από το χυδαίο, ακόμα και αν μεταχειρίζονται το ίδιο λεξιλόγιο. Η σκληρότητα των χαρακτήρων είναι που επιβάλλει τη γλώσσα έκφρασης και όχι η ανάγκη αφύπνισης του θεατή ή αναπαράστασης ενός ρεαλιστικού κόσμου. Η αφύπνιση επέρχεται μέσα από τη μαγεία που προσφέρει η θεατρική σύμβαση, με τη δυνατότητα ταύτισης με συγκεκριμένα στοιχεία που κουβαλάει ο κάθε ήρωας. Είναι σαν να κοιταζόμαστε σε έναν παραμορφωτικό καθρέφτη, που δείχνει το δικό μας είδωλό, έστω και παραμορφωμένο. Είναι όμως το δικό μας.
Αν μπορούσαμε, υποθετικά πάντα, να ταυτίσουμε το έργο με την κατάσταση που βιώνουμε σήμερα ως χώρα, τι πιστεύετε, θα υπήρχαν κοινά σημεία ή θα πέφταμε πάνω σε «ανεξήγητα φαινόμενα»;
Η αλήθεια είναι πως η δική μας κοινωνία έχει απόλυτη ανάγκη να ταυτιστεί με κάτι που θα της απαλύνει τη μοναξιά της καταστροφής. Ψάχνουμε να ταυτιστούμε. Με την αρχαία μας κληρονομιά, με τους Ευρωπαίους και γενικά τους δυτικούς, με την πρόσφατη ιστορία του έθνους μας, με σύμβολα, κτλ. Και ο τέσσερις ήρωες του έργου μας μπορούν για 90 λεπτά να αποτελέσουν σύμβολα αναζήτησης κάποιας διεξόδου από τον ενταφιασμό των ονείρων τους. Κατ' ουσίαν αυτό διεκδικούν, όπως ακριβώς κι εμείς, για εμάς και τα παιδιά μας. Ανεξήγητα φαινόμενα δεν είναι.
Οι «κριτικές» λένε, πως είναι ένα έργο γεμάτο μηνύματα, πλαισιωμένο με συνειδητοποιημένο γέλιο. Ισχύει αυτό ή είναι κάτι πιο δυνατό; Είναι «παράξενο» ή ξεχωριστό;
Αν και δεν μου αρέσει για τον εαυτόν μου να προσάπτω χαρακτηρισμούς σε όσα κρίνω, θεωρώ ότι το γέλιο πηγάζει από κρυφές αλλά και συνάμα κοινές αλήθειες που κουβαλάμε όλοι μας. Και ίσως το γέλιο είναι η μυστική παραδοχή αυτής της αλήθειας, που δειλιάζαμε να μοιραστούμε χρησιμοποιώντας άλλον τρόπο έκφρασης. Οπότε αν οι κριτές έχουν μια τέτοιαν άποψη, δεν είναι και λίγο, ειδικά μάλιστα, αν το γέλιο αυτό συνοδεύεται από συνειδητοποίησή του. Και αυτό το θεωρώ βαθειά αληθινό και ανθρώπινο.
Για εσάς, «η τέχνη και ο πολιτισμός» έχουν ακόμα τη δύναμη ν’ αλλάξουν τον κόσμο;
Αν θεωρήσουμε τον κόσμο ως μάζα, δεν έχουμε καμία ελπίδα. Η δική μου θεώρηση μετράει τον κόσμο ως ξεχωριστές μονάδες και προσωπικά εκεί στοχεύω. Όσο έχουμε τη δυνατότητα να επέμβουμε ευγενικά πάνω στη μονάδα, ξεκινώντας από τον ίδιο μας τον εαυτό, τότε μπορούμε και έχουμε υποχρέωση να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τον κόσμο μας.
Με μια πρόταση εξπρές, τι είναι για εσάς «Ο ΚΟΥΛΟΧΕΡΗΣ ΤΟΥ ΣΠΟΚΕΪΝ»;
Το έργο αυτό για μένα αποτελεί τη συμβολική απεικόνιση μιας σκληρής πραγματικότητας που μπορεί να κρύβει ο καθένας μας μέσα στην ψυχή του και το μόνο που θέλει είναι η ηθική ικανοποίηση ακούγοντας "ΣΥΓΓΝΩΜΗ, ΕΧΕΙΣ ΔΙΚΙΟ".
Παύλος Ανδριάς
