Αρχαίες τελετές για το Ηλιοστάσιο…

Το περασμένο Σάββατο πρωί και στον χώρο των αρχαίων ευρημάτων της Περραιβικής Δωδώνης στην περιοχή Σαρανταπόρου και Δολίχης το τοπίο είχε φόντο τον χιονισμένο...

Όλυμπο που φάνταζε μεγαλόπρεπα απέναντι και ο δυνατός παγωμένος αέρας από το μπουγάζι του Σαρανταπόρου θα έριχνε τη θερμοκρασία τουλάχιστον στους τρεις βαθμούς κάτω από το μηδέν.

Εκεί, κοντά στο σημείο όπου είχε βρεθεί ο βωμός του Δία και ενώ όλοι κοιτούσαν απορημένοι, ξαφνικά τοποθετήθηκαν τα αγαλματάκια και οι φωτογραφίες αρχαίων Θεών του Ολύμπου, λιβάνι , κρασί, γλυκά, καρποί και κλαδιά κισσού. Πιο κάτω τοποθετήθηκε ένας τρίποδας –πιστό αντίγραφο από νόμισμα της αρχαίας Τριπολίτιδας- και άναψε η φωτιά. Παρά το τσουχτερό κρύο οι «μυημένοι» και τολμηροί άλλαξαν τα βαριά χειμωνιάτικα ρούχα τους και εμφανίστηκαν με καλοκαιρινές άσπρες πουκαμίσες και επίσης καλοκαιρινά άσπρα παντελόνια. Με τους ήχους του αρχαίου τυμπάνου να ακούγονται επιβλητικά αντηχώντας στα βουνά, μια« τελετή» αλλιώτικη από τις συνηθισμένες είχε ξεκινήσει...

Ήταν η γιορτή του χειμερινού ηλιοστασίου που τελέστηκε κατά τα αρχαιοελληνικά πρότυπα με ύμνους στους θεούς Διόνυσο και Ηρακλή τη γέννηση των οποίων γιόρταζαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. ...Κικλήσκω Διόνυσον ερίβρομον, ευαστήρα, πρωτόγονον, διφυή, τρίγονον, Βακχείον άνακτα, άγριον, άρρητον, κρύφιον, δικέρωτα, δίμορφον, κισσόβρυον, ταυρωπό... «Τον Διόνυσον προσκαλώ, τον θορυβώδη πού φωνάζει ευά, τον πρωτογενή, που έχει δύο φύσεις, και εγεννήθη τρεις φορές, τον Βακχικόν βασιλέα, τον ζώντα εις τους αγρούς, τον ανέκφραστον, τον απόκρυφον, που έχει δύο κέρατα και δύο μορφάς τον γεμάτο από κισσό, που έχει πρόσωπο ταύρου, τον πολεμικόν τον βακχικόν, τον αγνόν, που τρώγει ωμά κρέατα, τον τριετή, που τρέφει τα σταφύλια και έχει για πέπλο βλαστάρια. Ω Ευβουλέα, πολυμήχανε, που εγεννήθης στα απερίγραπτα κρεβάτια του Διός και της Περσεφόνης αθάνατε δαίμονα (θεέ) άκουσε, μακάριε, την φωνήν μου και σπεύσε με γλυκύτητα και με προσήνεια, έχων ευμενή διάθεσιν μαζί με τις καλλίζωνες συντρόφους σου (τις Μαινάδες και τις Βάκχες)».

Ήταν ο πρώτος ύμνος ορφικός που ακούστηκε για τον Διόνυσο στα αρχαία ελληνικά που παραθέτουμε μόνο τα πρώτα λόγια και στη συνέχεια ολόκληρη τη μετάφραση. Επακολούθησε ο ύμνος του Ηρακλή και άλλοι ύμνοι στους αρχαίους θεούς και η τελετή τελείωσε με τους παρισταμένους να χειροκροτούν...

ΤΟ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙΟ

Πάντα λοιπόν ο ήλιος σαγήνευε όλους τους αρχαίους λαούς και ειδικά τις ημέρες του χειμώνα που τον έβλεπαν να απομακρύνεται (μικρότερη ημέρα) και παρακαλούσαν για την επιστροφή του. Συγκεκριμένα, μετά τις 21 Δεκεμβρίου ο Ήλιος άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει όλο και πιο ψηλά και η ημέρα να μεγαλώνει. Σταματάει την κίνησή του προς τον νότο και αρχίζει να στρέφεται προς τον βορρά.

Οι άνθρωποι σε διάφορα σημεία του πλανήτη πανηγύριζαν που ο ήλιος για μια ακόμα φορά πέρασε από το Χειμερινό Ηλιοστάσιο και ξαναγεννήθηκε. Ο Ήλιος λατρεύτηκε από του αρχαίους λαούς σαν Θεός, γι' αυτό πολλές θρησκείες είχαν τοποθετήσει σε αυτή την περίοδο πολύ πριν από την έλευση του Χριστιανισμού, τη γέννηση των Θεών τους. «Στην αρχαία Ελλάδα στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο γιόρταζαν τη γέννηση του Διονύσου, γιου του Δία και της παρθένου Σεμέλης. Τον αποκαλούσαν «σωτήρα» και «θείο βρέφος». Ήταν ο «καλός ποιμένας», οι ιερείς του οποίου κρατούσαν την ποιμενική ράβδο, όπως συνέβαινε και με τον Όσιρη. Τον χειμώνα θρηνούσαν το σκοτωμό του από τους Τιτάνες, αλλά στις 30 Δεκεμβρίου γιόρταζαν την αναγέννησή του. Οι ιέρειες τότε ανέβαιναν στην κορυφή του ιερού βουνού και κρατώντας ένα βρέφος φώναζαν «ο Διόνυσος ξαναγεννήθηκε».

Ο Ήλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους Έλληνες σαν θεός, μιας που γι' αυτούς ο Ήλιος, ήταν ο δημιουργός των εποχών του έτους, και του κύκλου των φαινομένων και των εναλλαγών που σχετίζονται με αυτές , από τη σπορά έως τη βλάστηση και από την ανθοφορία έως τη συγκομιδή. Τον απεικόνιζαν πάνω σε ένα πύρινο άρμα να ξεκινά κάθε πρωί, να διατρέχει τον ουρανό και να σκορπίζει το φως στη Γη. Τον ταύτιζαν επίσης με τον Φοίβο Απόλλωνα, τον θεό του Φωτός. Αναπαριστούσαν την κίνηση του ηλίου με τη ζωή ενός ανθρώπου που γεννιόταν κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, και μεγάλωνε βαθμιαία όπως αυξανόταν το φως του ηλίου μέχρι την Εαρινή Ισημερία όπου η ημέρα εξισώνεται με τη νύχτα.

Τότε η Ήλιος νικά το σκοτάδι, συμβολίζοντας με αυτό τον τρόπο την αναγέννηση της φύσης μέσα από τη μήτρα της Γης». Λύνοντας το μυστήριο του Χειμερινού Ηλιοστασίου, λύνουμε ίσως και το μυστήριο της γιορτής στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Περραιβίας, που εάν και δίπλα μας εμείς οι Λαρισαίοι πιθανόν λίγα να γνωρίζουμε... Η ΠΕΡΡΑΙΒΙΚΗ ΔΩΔΩΝΗ Μιλώντας μας για τον αρχαιολογικό χώρο της περιοχής ο πρώην αντιδήμαρχος Σαρανταπόρου που ως πρόεδρος της λατρευτικής ομάδος «Δωδωναίων Δύναμις» ήταν και ο διοργανωτής του εορτασμού του χειμερινού ηλιοστασίου κατά το αρχαιοελληνικό τυπικό κ. Αθανάσιος Δαρδούμπας, θα μας μιλήσει για την Περραιβική Δωδώνη αναφέροντας: «Δυτικά του Ολύμπου υπάρχει ένα μεγάλο λεκανοπέδιο 25 x25 χλμ. περίπου. Είναι το λεκανοπέδιο της χώρας Ελλοπίας (κατά τον Ησίοδο και τον Πίνδαρο), στη λεκάνη του πρώην Δήμου Σαρανταπόρου και Δήμου Ολύμπου επαρχίας Ελασσόνας Λάρισας. Ο ποταμός Τιταρήσιος και οι διάφοροι μικροί παραπόταμοι, όπως και τα δάση με βελανιδιές, ήταν η αιτία που δημιουργήθηκαν στην περιοχή οι πόλεις Δωδώνη και το μαντείο, η ομηρική Κύφος και οι πόλεις που αποτέλεσαν την πρώτη αμφικτιονία στον ελλαδικό χώρο, με κοινή διοίκηση και νόμισμα, Άζωρος, Δολίχη και Πύθιο. Το λεκανοπέδιο της Ελλοπίας περικλείεται από τα βουνά Όλυμπος- Πιέρια-Τίταρον (όπου βρίσκεται χτισμένο το χωριό Σαραντάπορο) και Καμβούνια (η οροσειρά Τόμαρος- ον, κοινώς Αμάρμπεης για τους ντόπιους). Πολλοί ερευνητές ταυτίζουν το όρος Τίταρον με τα όρη Πιέρια, διότι σε κάποιο κείμενο αναφέρεται ότι είναι συνέχεια του Ολύμπου. Δεν είναι όμως έτσι. Ψάχνοντας σε διάφορα λεξικά τη ρίζα των ονομάτων Τιταρον, Τιτνάνα, Τιτάν κτλ διαπιστώσαμε ότι η ρίζα Τιτ σημαίνει ασπρόπετρα, ασπρόλιθος κτλ. Αναζητώντας ένα τέτοιο βουνό στην περιοχή μας το βρίσκουμε εκεί όπου είναι χτισμένο το Σαραντάπορο, με συνεχιζόμενη οροσειρά τα όρη των Σερβίων Κοζάνης. Άλλο παράδειγμα τοποθεσίας με ρίζα το τιτ, είναι η οροσειρά που βρίσκεται στην Καρυά Ελασσόνας και ονομάζεται Τιτνάτα, με την ίδια μορφολογία εδάφους, όπως επίσης και η ονομασία τσιμέντα Τιτάν. Ιδιαίτερη σημασία για τον προσδιορισμό του όρους Τίταροσον έχει η έρευνα για την τοποθεσία της Περραιβικής Δωδώνης. Από το όρος Τίταροσον κατέβηκε ο μάντης Μόψος και πήρε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία. Στους πρόποδες του όρους υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος (κάτω από το Σαραντάπορο), όπου ανάμεσα στα πολλά ευρήματα βρέθηκε και κατεστραμμένος ο βωμός του Διός, που σήμερα βρίσκεται στην αρχαιολογική υπηρεσία Λάρισας. Κατά τους αρχαιολόγους που πραγματοποίησαν την ανασκαφή, ο αρχαιολογικός χώρος του Σαρανταπόρου καταστράφηκε περίπου το 500 π.χ. και έκτοτε δεν ξανακατοικήθηκε. Ενώ αντιθέτως αργότερα έχουμε την οντότητα των πόλεων Αζωρος, Πύθιο, Δολίχη. Κατά τον Πίνδαρο, το 500 π.χ. οι κάτοικοι της Θεσσαλικής Δωδώνης ονομάζονται Ελλοί. Η οντότητα λοιπόν του μαντείου χάνεται την εποχή εκείνη. Σελλούς ονομάζει ο Όμηρος τους μάντεις, Ελλοπία ονομάζει ο Ησίοδος την περιοχή που στην άκρη της είναι χτισμένη η Δωδώνη, Ελλούς ονομάζει ο Πίνδαρος τους κατοίκους της. Και μια τελευταία αναφορά: ο Ρήγας Φεραίος τοποθετεί στη χάρτα του τη Δωδώνη κοντά στον Τιταρήσιο ποταμό. Προσωπικά, καταλήγει, τοποθετώ ανεπιφύλακτα τη Δωδώνη στον αρχαιολογικό χώρο στο Σαραντάπορο Ελασσόνας. Ίσως κάτι παραπάνω μάθουμε, όταν η ιστορία περί Δωδώνης, Περραιβικής, Θεσσαλικής, διδαχθεί στα σχολεία. Για να μάθουν οι Έλληνες κάποτε ότι ο Ελληνικός πολιτισμός, η γραφή, η γλώσσα, η θρησκεία έχουν έδρα, και αυτή η έδρα είναι η χώρα της Ελλοπίας, δυτικά του Ολύμπου». ...

Στον εορτασμό του Χειμερινού Ηλιοστασίου παρευρέθηκαν πολλοί εκδρομείς από όλη τη χώρα που είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά τη φιλοξενία των κατοίκων, αλλά και τις ομορφιές της περιοχής με ξεχωριστές παρουσίες τον καθηγητή πανεπιστημίου κ. Τρύφωνα Ολύμπιο και τον πρόεδρο του Υπάτου Συμβουλίου Ελλήνων Εθνικών και γνωστό συγγραφέα κ. Βλάση Ρασσιά που μιλώντας στην «Ε» ζήτησε από όλους τους Έλληνες με αφορμή την κρίση, να ξεφύγουν από πολλαπλασιασμούς και διαιρέσεις και να μπουν στον δρόμο των προγόνων μας, με τις ελληνικές αξίες και το ελληνικό πνεύμα . Πρέπει όλοι μας να καταλάβουμε, κατέληξε, σε τι τόπο μας τίμησε η μοίρα και γεννηθήκαμε»... (thessalianews)

Εφημερίδα Ελευθερία (Δημήτρης Βάλλας)