Ο όρος «μαθησιακές
δυσκολίες» χρησιμοποιείται για να...
περιγράψει ένα σύνολο διαταραχών που μειώνουν
την ικανότητα ενός ατόμου να επικοινωνήσει ή να μάθει.
Πρόκειται για ένα
πολυσυλλεκτικό όρο που μπορεί να αναφέρεται σε πολύ διαφορετικές συνθήκες,
όπως: δυσκολίες αντίληψης, εγκεφαλικές δυσλειτουργίες, αυτισμό, δυσλεξία,
αναπτυξιακή αφασία κ.α.
Ένας ορισμός
Η πρώτη φορά που ο
όρος μαθησιακή δυσκολία εμφανίζεται στη βιβλιογραφία της ειδικής αγωγής είναι
το 1963, από τον Samuel Kirk (Hammill, 1990).
O Kirk χρησιμοποίησε
αυτό τον όρο για να αναφερθεί στην περίπτωση ενός παιδιού και την αναντιστοιχία
ανάμεσα στις εμφανείς ικανότητες του να μάθει και την τελική του απόδοση. Από
τότε έχει παραχθεί ένα μεγάλο σύνολο ορισμών ανάλογα με την κυρίαρχη αντίληψη
κάθε εποχής σχετικά με τη φύση των μαθησιακών δυσκολιών. Πρόκειται για μια
διαδικασία που δεν έχει περατωθεί ακόμη: Η επιστημονική κοινότητα βρίσκεται σε
μια διαρκή προσπάθεια για βελτίωση του ορισμού.
Σύμφωνα πάντως με
έναν ευρέως αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα ορισμό, "οι μαθησιακές
δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα
διαταραχών οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην πρόσκτηση και
χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικών
ικανοτήτων.
Οι διαταραχές αυτές
είναι εγγενείς στο άτομο και αποδίδονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού
νευρικού συστήματος και μπορεί να υπάρχουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής.
Προβλήματα σε συμπεριφορές αυτοελέγχου, κοινωνικής αντίληψης και κοινωνικής
αλληλεπίδρασης μπορεί να συνυπάρχουν με τις μαθησιακές δυσκολίες, αλλά δεν
συνιστούν από μόνα τους μαθησιακές δυσκολίες.
Αν και οι μαθησιακές
δυσκολίες μπορεί να εμφανίζονται μαζί με άλλες καταστάσεις μειονεξίας (πχ.
αισθητηριακή βλάβη, νοητική καθυστέρηση, σοβαρή συναισθηματική διαταραχή) ή με
εξωτερικές επιδράσεις, όπως οι πολιτισμικές διαφορές, η ανεπαρκής ή ακατάλληλη
διδασκαλία, δεν είναι το άμεσο αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων ή
επιδράσεων"(Hammill, 1990).
Διάγνωση
Γενικότερα,ο όρος
«Μαθησιακές Δυσκολίες», όταν τίθεται ως διάγνωση, είναι πολυσήμαντος, σε
αντίθεση με τους ιατρικούς όρους «ανεμευλογιά» ή «παραμαγούλες». Οι δυο αυτές
νόσοι υποδηλώνουν μια μοναδική γνωστή αιτία με προβλέψιμο αριθμό συμπτωμάτων.
Αντίθετα, ΜΔ είναι ένας ευρύς όρος, ο οποίος καλύπτει πολλές πιθανές αιτίες,
συμπτώματα, θεραπείες και αποτελέσματα. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν ένα
μοναδικό, ξεχωριστό μαθησιακό πρόβλημα, το οποίο επηρεάζει λίγο τη ζωή τους,
ενώ άλλοι παρουσιάζουν διάφορες Μαθησιακές Δυσκολίες που αλληλοεπικαλύπτονται.
Αυτό συμβαίνει μερικώς, επειδή οι δυσκολίες αυτές μπορούν να παρουσιασθούν με
πάρα πολλές μορφές και έτσι είναι δύσκολο να γίνει η διάγνωση ή να εντοπισθούν
ακριβώς οι αιτίες.
Κατηγορίες
μαθησιακών δυσκολιών
Το εύρος των
μαθησιακών δυσκολιών είναι πολυποίκιλο. Μια απλή κατηγοριοποίηση των διάφορων
τύπων μαθησιακών δυσκολιών καταλήγει σε τρεις βασικές κατηγορίες. Πιο
συγκεκριμένα, οι μαθησιακές δυσκολίες χωρίζονται σε:
Δυσκολίες λόγου και ομιλίας. Πρόκειται για δυσκολίες στην παραγωγή και κατανόηση του προφορικού
λόγου. Τέτοιες μπορεί να αφορούν την παραγωγή ήχων (άρθρωση), τη μετατροπή
ιδεών σε λόγο (έκφραση) ή την κατανόηση των λεγομένων του συνομιλητή.
Δυσκολίες γραπτού λόγου. Οι δυσκολίες αυτές μπορεί να αφορούν προβλήματα στην αποκωδικοποίηση του
γραπτού λόγου, προβλήματα ορθογραφίας και γενικότερα προβλήματα στην παραγωγή
γραπτού λόγου. Σε αυτές συμπεριλαμβάνεται και η περισσότερο γνωστή περίπτωση
της δυσλεξίας (συχνά αναφέρεται και ως ειδική μαθησιακή δυσκολία).
Δυσκολίες μαθηματικού λόγου. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν δυσκολίες που στην αναγνώριση αριθμών
και μαθηματικών συμβόλων, στην απομνημόνευση της προπαίδειας, στην κατανόηση
αφηρημένων μαθηματικών εννοιών και στην επίλυση μαθηματικών προβλημάτων. Όπως
και στην περίπτωση της προηγούμενης κατηγορίας (δυσκολίες γραπτού λόγου),
πρόκειται για μορφές μαθησιακής δυσκολίας που, για προφανείς μάλλον λόγους, τις
περισσότερες φορές ανιχνεύονται μετά την ένταξη του ατόμου στην εκπαιδευτική
διαδικασία.
Άλλες δυσκολίες. Σε αυτή τη κατηγορία εντάσσονται δυσκολίες οι οποίες επηρεάζουν σαφώς τη
διαδικασία της μάθησης και μπορούν να ενταχθούν κάτω από τον όρο
"μαθησιακές δυσκολίες", χωρίς να εμπίπτουν σε μία από τις παραπάνω
κατηγορίες. Τέτοιες είναι οι οπτικο-κινητικές διαταραχές.
Μύθοι
Τα τελευταία χρόνια
εμφανίζεται ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα χαρακτηριστικά και τη διαχείριση των
μαθησιακών δυσκολιών. Πέρα όμως από τα ωφέλιμα αποτελέσματα αυτού του
ενδιαφέροντος, εμφανίζεται και μια σειρά από μύθους γύρω από τις μαθησιακές
δυσκολίες, κυρίως λόγω της ελλιπούς ενημέρωσης.
Η αποσαφήνιση
ορισμένων σημείων κρίνεται απαραίτητη, καθώς οι μύθοι αυτοί αφενός μεν
εμποδίζουν τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων αντιμετώπισης των μαθησιακών δυσκολιών,
αφετέρου δε συχνά προκαλούν αρκετό προσωπικό πόνο στα άτομα με μαθησιακές
δυσκολίες. Οι πιο διαδεδομένοι μύθοι είναι οι εξής:
"Τα άτομα με
μαθησιακές δυσκολίες έχουν χαμηλό δείκτη νοημοσύνης". Συχνά παρατηρείται
μία σύγχυση ανάμεσα στους όρους μαθησιακή δυσκολία και νοητική καθυστέρηση.
Αυτό που ισχύει
είναι το εξής: Για να χαρακτηριστεί κάποιος ως άτομο με μαθησιακές δυσκολίες
πρέπει υποχρεωτικά να έχει φυσιολογική νοημοσύνη. Δηλαδή να έχει κανονικό ή
υψηλό δείκτη νοημοσύνης. Η κατανομή των δεικτών νοημοσύνης των ατόμων με
μαθησιακές δυσκολίες είναι παρόμοια με αυτή των φυσιολογικών ατόμων.
"Τα άτομα με
μαθησιακές δυσκολίες δεν μπορούν να μάθουν". Ανεξάρτητα από την ισχύ
σχετικών φημών για συγκεκριμένες ιστορικές προσωπικότητες της επιστήμης και το
αν είχαν ή όχι κάποια μορφή μαθησιακής δυσκολίας (πχ. Νεύτων, Αϊνστάιν), η
παραπάνω διατύπωση σίγουρα αποτελεί μύθο.
Τα άτομα με
μαθησιακές δυσκολίες μπορούν να μάθουν, μπορούν μάλιστα να φτάσουν και σε
επίπεδο ακαδημαϊκών σπουδών. Η διαφορά τους είναι ότι μπορούν να μάθουν κυρίως
μέσα από εναλλακτικές διδακτικές διαδικασίες, ανάλογα με το είδος μαθησιακής
δυσκολίας που έχουν. Για παράδειγμα, ένας μαθητής με δυσκολίες στην κατανόηση
του γραπτού λόγου μπορεί να μάθει μέσα από προφορικές διαδικασίες ή με τη χρήση
εικόνων/αναπαραστάσεων.
"Οι μαθησιακές
δυσκολίες θεραπεύονται". Πρόκειται για μύθο που προέρχεται από διάφορες
κατά καιρούς προτεινόμενες "μεθόδους θεραπείας", από τις οποίες όμως
δεν ξεχωρίζει κάποια για την ερευνητική της τεκμηρίωση.
Προς το παρόν, η
επιστημονική κοινότητα μάλλον συναινεί ότι οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν
διαρκή και μόνιμη συνθήκη, την οποία το άτομο είναι δυνατόν να μάθει να
χειρίζεται και ως εκ τούτου να μειώσει την επίδρασή της στη ζωή του
Πιθανές αιτίες
Υπάρχει μια ποικιλία
θεωριών σχετικά με τους παράγοντες που ευνοούν την εμφάνιση μαθησιακών
δυσκολιών. Κοινό σημείο αναφοράς τους αποτελεί το ότι όλες, με κάποιο τρόπο,
εμπλέκουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Πιθανές λοιπόν αιτίες μαθησιακών δυσκολιών
πιστεύεται πως είναι:
Λάθη στη δομή του
εγκεφάλου
Ελλιπής διατροφή
Χρήση ναρκωτικών
ουσιών
Κληρονομικές αιτίες
Ελλιπής φροντίδα στα
στάδια της βρεφικής ηλικίας του ατόμου
Ελλιπής επικοινωνία
ανάμεσα σε διάφορα μέρη του εγκεφάλου
Λανθασμένη
παραγόμενη ποσότητα νευροδιαβιβαστών ή δυσλειτουργία στη χρήση τους.
