Παρασκευή 22 Νοεμβρίου 2013

Καβανόζι


Λέξη που λείπει από όλα τα λεξικά του 20ου αιώνα, παλιότερα και νεότερα, αλλά ακούγεται  ακόμα στους Ρωμιούς της Πόλης, ενώ πρέπει να λεγόταν ή να λέγεται ακόμα στη Θράκη...

(έχει περάσει και στα πομάκικα).
Καβανόζι είναι το δοχείο, συχνά μεταλλικό, στρογγυλό και βαθουλό για γλυκά, τουρσιά κτλ.. Καβανόζι είχε για τα τουρσιά της και η Λωξάντρα. Φυσικά πρόκειται για δάνειο από τα τουρκικά (kavanoz), που είναι ίδιας σημασίας. Μάλιστα ένας μεγάλος βαζίρης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που φαίνεται πως ήταν στρογγυλός και στρουμπουλός, ονομαζόταν Καβανόζ Πασάς. Όμως, είναι αντιδάνειο, δηλαδή έχει απώτερη αρχή σε ελληνική λέξη.
Η ελληνική αυτή λέξη είναι το γάβανο, που σημαίναι δοχείο. Προέρχεται από το μεσαιωνικό γάβενον (ο Ησύχιος λέει «γάβενα: οξύβαφα ήτοι τρυβλία»). Το γάβανο μαρτυρείται με διάφορες παραλλαγές κατά τόπους, μερικές φορές αρσενικό, γάβανος στην Λέσβο, στην Εύβοια, στην Θράκη και αλλού. Από μια τέτοια μορφή πρέπει να είναι το τουρκικόkavanoz, διότι εξηγείται το –ozτης κατάληξης που πάντα μας κάνει να σκεφτούμε ένα αρσενικό ουσιαστικό. Η σημασία του γάβανου είναι πάντα κάποιο είδος δοχείου. Υπάρχει και επώνυμο Καβανόζης, ενώ στο Ρέθυμνο λένε το γαβανόζι, πάντοτε για μεταλλικό δοχείο.


(Λέξεις που χάνονται, του Νίκου Σαραντάκου, από το ΒΗΜΑ)