Πέρα στους μαχαλάδες… έρχονται οι μασκαράδες

Άλλος για Χίο τράβηξε κι άλλος για Μυτιλήνη, το καρναβάλι στα νησιά, άλλη πνοή μας δίνει...

 Στη Χίο το καρναβάλι άνοιγε με το διπλό χορό, που τον χόρευαν κάθε Κυριακή εκτός από την τελευταία, την Τυρινή, μόλις άρχιζε να σκοτεινιάζει, στις κεντρικές γειτονιές του χωριού.

Την τελευταία Κυριακή μαζευόντουσαν σ’ ένα σπίτι πολλές οικογένειες, γείτονες, συγγενείς και φίλοι, όπου η καθεμία έφερνε μαζί της φαγητά. Όπως αυγά, τυριά, μυζήθρες και πηχτή από ψάρια και τα πρόσφεραν...

στο κοινό φαγοπότι, σε όλους που αποκρεύανε αδελφωμένα.

Την ημέρα αυτή, της Τυρινής, από τις πρωινές ώρες, τριγυρνούσαν στους δρόμους παιδιά ντυμένα αποκριάτικα, με ρούχα φροντισμένα και με πολλά στολίδια.

Τις πρώτες απογευματινές ώρες παρουσιάζονταν τα παιδιά μαζί με τα φουστανελλοφόρα παλικάρια και σιγά-σιγά σμίγανε σε παρέες, που κάθε μια είχε και τη δική της ζυγιά (όργανα). Ξεκινούσαν τον πρώτο χορό, συνήθως χασάπικο και η κάθε παρέα κατέληγε στο μαγαζί που θα την φρόντιζε για ποτό.

Από την άλλη μεριά, οι κοπέλες ντυμένες κι αυτές, σε συντροφιές βγαίνανε βόλτα και καταλήγανε κοντά στα ζυγιά, που τις είχαν ειδοποιήσει για τον πρώτο χορό.

Στην Αγιάσω της Λέσβου τώρα, ακολουθώντας τη διαδρομή του τραγουδιού γίνονταν μεταμφιέσεις και το χαρακτηριστικό παίνεμα των γεννητικών οργάνων των ανθρώπων.

Όλες οι «μουτσούνες», δηλαδή οι μασκαρεμένοι έβγαιναν ανά ομάδες στους κεντρικούς δρόμους του χωριού (μαχαλάδες) και έστηναν χορό.

Μέσα από τις μεταμφιέσεις γινότανε συστηματική αντιστροφή της τάξης και της ιεραρχίας της κοινωνίας. Οικοδομούνταν ένας κόσμος από την ανάποδη, για να φανεί ποια κατάσταση θα επικρατούσε, αν δεν υπήρχαν ορισμένοι κοινωνικοί κανόνες.

Έτσι λοιπόν, κάποιοι ντύνονταν ψαράδες, άλλοι φορούσαν μια καμπούρα κι άλλοι μια περικεφαλαία. Εξέλεγαν κάποιον σαν το βασιλιά του γέλιου και όλοι μαζί άρχιζαν την αναπαράσταση του γάμου, ως βιολογικού, κοινωνικού και εκκλησιαστικού γεγονότος.

Συνεχίζοντας το αποκριάτικο ταξίδι και στα άλλα νησιά της χώρας μας, θα συναντήσουμε τους «αραπάδες», τα Κορφιάτικα Πετεγολέτσια, την «κορέλα» και τους «Μπράμδες», που θα μας μεταφέρουν σε άλλες εποχές, για να μας ξυπνήσουν μνήμες ενός αλλιώτικου καρναβαλιού.

Το ταξίδι της αποκριάς συνεχίζεται με γλέντι, τρελό χορό, τραγούδι και πολύ-πολύ κέφι.

Στη Σκόπελο, νέοι, γέροι και παιδιά συνηθίζουν να διασκεδάζουν μεταμφιεσμένοι γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι, στους δρόμους και στις γειτονιές. Αυτοί οι μεταμφιεσμένοι, λέγονται μουτσούνες ή μασκαράδες λόγω της μάσκας την οποία φοράνε.

Συνηθίζουν να δίνουν μικρές παραστάσεις, όπου βρεθούν, μιμούμενοι και σατιρίζοντας διάφορα γεγονότα της καθημερινής ζωής, τους ανθρώπινους χαρακτήρες και τους συντοπίτες τους.

Μια από τις αριστοκρατικές μεταμφιέσεις τους, είναι αυτή των «Μπράμδων». Φορούν δηλαδή, μαντήλια, φουστανέλες, βράκες, τουαλέτες της εποχής και πολλά τσαπράζια (ασημένια κοσμήματα της παλιάς εθνικής ανδρικής ενδυμασίας, που φοριούνται σταυρωτά) και γυρίζουν από γειτονιά σε γειτονιά τραγουδώντας το επικό τραγούδι της «Βλάχας».

Επίσης άλλο ένα έθιμο που συναντάμε είναι αυτό της «τράτας». Μασκαράδες μουντζούρηδες φτιάχνουν με καλάμια ένα καΐκι, την τράτα, και περνάνε από γειτονιά σε γειτονιά λέγοντας πιρπάσκα (ευτράπελα) τραγούδια, αυτοσχεδιάζοντας και πειράζοντας τους παρευρισκόμενους.

Όλοι μαζί, κατά το σούρουπο, καταλήγουν στην παραλία όπου και θα «φουντάρουν» στη θάλασσα την τράτα τους. Το γλέντι συνεχίζεται μέχρι πρωίας.

Η επόμενη στάση μας είναι ο Πόρος. Εκεί συναντήσαμε «αραπάδες», «Επτανήσιους», «απάχηδες» των Αθηναίων, «τσιγγάνες» και «νησιώτες» με παρδαλά ρούχα και αυτοσχέδιες μάσκες, να βγαίνουν στους δρόμους κατά ομάδες, για να γιορτάσουν την αποκριά οικογενειακά με κέφι, χορό και τραγούδι.

Οι μικρότεροι, έφτιαχναν «αερόστατα», με ένα ελαφρύ στεφάνι, μια κόλα λεπτό χρωματιστό χαρτί, κι ένα στουπί ποτισμένο με πετρέλαιο, που το άναβαν και το άφηναν να πάει ψηλά. Με κύριο στόχο τους, ποιος θα κάνει το μεγαλύτερο και ποιος θα το πάει πιο ψηλά.

Κάνοντας μια στάση στη γενέτειρα του Θεού Διονύσου, τη Νάξο, συναντήσαμε τους «κουδουνάτους». Άνθρωποι μεταμφιεσμένοι με κάπα και κουκούλα, να γυρνούν στο χωριό κάνοντας θόρυβο και με άσεμνες εκφράσεις να προκαλούν. Κρατούν «σόμπα», ξύλο που παραλληλίζεται με το διονυσιακό φαλλό. Μαζί τους μπλέκονται ο «Γέρος», η «Γριά» και η «Αρκούδα».

Η αποκριά στα νησιά μας δε σταματάει εδώ. Τα ήθη και τα έθιμα πολλά. Αν θέλετε να βιώσετε την «τρέλα» της αποκριάς και να ζήσετε κάτι ασυνήθιστο, επισκεφτείτε κάποιο από τα νησιά μας.

Καλό ξεφάντωμα…

Καλλιόπη Γραμμένου

Παιδαγωγός-Δημοσιογράφος