Το φαινόμενο της
πεταλούδας είναι μια ποιητική μεταφορά...
στη θεωρία του χάους για το φαινόμενο
της ευαίσθητης εξάρτησης ενός συστήματος από τις αρχικές συνθήκες. Σύμφωνα με
μια από τις διατυπώσεις, λέγεται ότι "αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά
της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα".
Διαφορετικές
παραλλαγές εκφράζουν ουσιαστικά την ίδια ιδέα: μια απειροελάχιστη μεταβολή στη
ροή των γεγονότων οδηγεί, μετά από την πάροδο αρκετού χρόνου, σε μια εξέλιξη
της ιστορίας του συστήματος δραματικά διαφορετική από εκείνη που θα λάμβανε
χώρα, αν δεν είχε συμβεί η μεταβολή.
Ο όρος χρησιμοποιήθηκε
για πρώτη φορά (καταγεγραμμένα) από τον μετεωρολόγο Έντουαρντ Λόρεντζ κατά τη
δεκαετία του 1960, όταν μελετούσε, μέσω αριθμητικής επίλυσης σε υπολογιστή, ένα
σύστημα διαφορικών εξισώσεων που προσομοίωνε τα καιρικά φαινόμενα ενός
εξιδανικευμένου, απλουστευμένου μοντέλου "ατμόσφαιρας".
Ο Λόρεντζ
παρατήρησε, σχεδόν τυχαία, ότι όταν εισήγαγε στον υπολογιστή του τις τιμές του
προγράμματος από μια προηγούμενη εκτέλεση και "έτρεχε" ξανά το
πρόγραμμα, τα αποτελέσματα απέκλιναν σημαντικά με την πάροδο του χρόνου από τα
προηγούμενα, ώσπου, μετά από έναν "χρονικό ορίζοντα" δεν είχαν
πρακτικά καμιά ομοιότητα.
Δεδομένου ότι το πρόγραμμα ήταν ντετερμινιστικό (η
ίδια είσοδος έδινε πάντα την ίδια έξοδο, αποκλείοντας φυσικά τις μηχανικές
βλάβες), η απόκλιση των αποτελεσμάτων οφειλόταν στο γεγονός ότι τα νούμερα που
ξανα-εισήγαγε "με το χέρι" ο Λόρεντζ είχαν μικρότερη ακρίβεια
(λιγότερα δεκαδικά ψηφία) από εκείνα που εσωτερικά αποθήκευε ο υπολογιστής.
Ο
Λόρεντζ συμπέρανε ότι, στο συγκεκριμένο μοντέλο, και η ελάχιστη ακόμη έλλειψη
ακρίβειας είναι καθοριστική - κάτι που αργότερα αποκαλύφθηκε ότι είναι γενικό
χαρακτηριστικό μιας ολόκληρης κλάσης συστημάτων, των λεγόμενων χαοτικών.
Αργότερα, ο Λόρεντζ
επινόησε ένα ακόμη απλούστερο σύστημα τριών μόλις διαφορικών εξισώσεων που
περιείχαν δύο μη γραμμικούς όρους και περιέγραφαν, στην ουσία τους, ρεύματα
μεταφοράς θερμότητας μέσα σε ένα ρευστό. Το σύστημα αυτό επιδείκνυε επίσης
χαοτική και ευαίσθητη συμπεριφορά: οι τροχιές του, σε έναν χώρο τριών
διαστάσεων, παραμένουν παγιδευμένες σε μια πεπερασμένη περιοχή και
"κουλουριάζονται" χωρίς ποτέ να τέμνονται ή να κλείνουν (δηλ. να
επαναλαμβάνονται περιοδικά).
Όλες οι τροχιές, μετά από αρκετό χρόνο,
συγκεντρώνονται τελικά σε μια περιοχή με φράκταλ διάσταση που ονομάστηκε
παράξενος ελκυστής. Είναι ενδιαφέρον ότι τα "πορτρέτα" του χώρου των
φάσεων του ελκυστή του Λόρεντζ, όταν σχεδιαστούν σε 3 διαστάσεις, μοιάζουν
κάπως με ένα ζεύγος συμπλεγμένων φτερών πεταλούδας (μερικοί το παρομοιάζουν
επίσης με "κουκουβάγια").
Ωστόσο, ο Λόρεντζ χρησιμοποίησε τον όρο
αρκετά αργότερα, και στις πρώτες δισδιάστατες προβολές του ελκυστή που πήρε το
σχήμα δεν μοιάζει ιδιαίτερα με πεταλούδα. Η επιλογή της πεταλούδας θυμίζει
ακόμη την "καταγωγή" του ελκυστή από τη μετεωρολογία - η μεταφορά
ενός γλάρου αντί πεταλούδας είχε επίσης χρησιμοποιηθεί νωρίτερα…
(el.wikipedia.org)
