Γράφει η Ελπίδα Γεωργακοπούλου
Συμβουλευτική Ψυχολόγος/ Ειδική Παιδαγωγός
Ξαφνικά,
εκεί που όλα πήγαιναν καλά...
και νόμιζες ότι επιτέλους αποφάσισε να φύγει...
εκείνο προκαλεί την γνωστή σου πλέον τρικυμία. Το κεφάλι σου πάει να
σπάσει, η ζάλη σε κάνει να νιώθεις ότι είσαι ένα βήμα πριν την λιποθυμία, η
καρδιά χτυπάει τόσο δυνατά σαν να θέλει να βγει από το στέρνο όπου είναι
φυλακισμένη.
Σαν να μην
φτάνουν αυτά να 'σου πάλι αυτή η εικόνα με τον εαυτό σου πεσμένο κάτω και από
πάνω διάφορους περίεργους να μονολογούν.
Τι σου
απομένει τότε;
Με
την τελευταία στάλα λογικής σου, πριν δηλαδή τρελαθείς ολοκληρωτικά, κάνεις το
μόνο πράγμα που έχεις βρει να λειτουργεί... το σκας και ησυχάζεις.
Όλοι οι
άνθρωποι νιώθουμε άγχος, stress, πίεση με τις καθημερινές δυσκολίες που μπορεί
να συναντάμε στην δουλειά, στο σπίτι μας, στη κοινωνική και προσωπική ζωή.
Συνήθως το
άγχος είναι ήπιο και εισβάλλει σταδιακά χωρίς να φτάνει σε μεγάλες εντάσεις...
Όταν, όμως,
το άτομο βιώνει ξαφνικά επεισόδια: έντονου φόβου ή άγχους, τα οποία αυξάνονται πολύ γρήγορα και
συνοδεύονται από ποικίλα σωματικά (ζάλη,
ταχυκαρδία, ιδρώτας, τρόμος) - ψυχολογικά
συμπτώματα (αίσθηση
αλλοιωμένης επαφής με την πραγματικότητα, φόβος απώλειας του ελέγχου,
συναίσθημα επερχόμενου θανάτου) - χωρίς προφανή αιτία ή στα
πλαίσια συγκεκριμένων καταστάσεων (π.χ. σε τούνελ), τότε πρόκειται
για «κρίση πανικού».
Ένα άτομο
που θα πάθει μια κρίση πανικού, τις περισσότερες φορές δεν θα
αντιμετωπίσει ξανά παρόμοιο πρόβλημα. Σε μερικούς, όμως, ανθρώπους αυτή η
εμπειρία μπορεί να επαναλαμβάνεται αρκετά συχνά και έτσι να προκαλέσει ένα
πρόβλημα που πολλές φορές το ονομάζουμε διαταραχή πανικού (για
να το ξεχωρίσουμε από τις μεμονωμένες κρίσεις).
'Ένα
άτομο σε μία κρίση πανικού παρουσιάζει τα εξής συμπτώματα:
επιτάχυνση
του καρδιακού ρυθμού («η καρδιά πάει να σπάσει»)
εφίδρωση (κρύος
ιδρώτας)
πόνο στο
στήθος, αίσθημα δύσπνοιας και πνιγμού
αίσθημα
ζάλης, αστάθειας ή λιποθυμίας
«σφίξιμο»
στο στομάχι (τρέμουλο)
ρίγη ή
ξαφνικά αισθήματα ζέστης
Αίσθημα
βάρους στο στέρνο (σα να τον πλακώνει κάτι)
Μούδιασμα
και μυρμηκιάσεις σε όλο το σώμα, κράμπες
φόβο
ότι θα:
χάσει τον
έλεγχο ή ότι θα τρελαθεί
πεθάνει
αρρωστήσει
(π.χ. έμφραγμα, εγκεφαλικό)
Οι κρίσεις
πανικού μπορεί να κρατήσουν από 5 λεπτά μέχρι ακόμη και μια ώρα, αν και το
άτομο που το βιώνει αισθάνεται ότι διαρκεί περισσότερο.
Μιλάμε για
«Διαταραχή Πανικού» και όχι για κρίση, όταν το άτομο
εκδηλώνει επανειλημμένες κρίσεις, ανησυχεί επίμονα μήπως
εμφανίσει ξανά μία και αλλάξει σημαντικά η συμπεριφορά του (π.χ.
παραίτηση από τη δουλειά). Σε κάθε περίπτωση ψυχικής νόσου βασική προϋπόθεση
είναι ο αποκλεισμός οργανικής αιτιολογίας.
Πρέπει να
τονιστεί και να γίνει κατανοητό πως τα άτομα με διαταραχή πανικού δεν
είναι ούτε αδύναμα, ούτε κατά φαντασία ασθενείς, αλλά άτομα
με μεγάλο ψυχικό σθένος, καθώς καταφέρνουν να ζουν την καθημερινότητά τους κάτω
από το συνεχή φόβο μιας πιθανής κρίσης πανικού.
Τα
συμπτώματά τους είναι αληθινά και ιδιαίτερα οδυνηρά. Τα σωματικά
συμπτώματα είναι πολύ έντονα και πολλές φορές το άτομο πιστεύει ότι δεν μπορεί
να τα ελέγξει και να τα αντιμετωπίσει, νιώθει εξαντλημένο και εξουθενωμένο και
ανησυχεί μήπως εμφανιστεί ξανά μία κρίση πανικού (άγχος αναμονής).
Φαίνεται
πως στα άτομα με κρίσεις πανικού το αυτόνομο νευρικό σύστημα βρίσκεται σε μια
«υπερδραστηριότητα» που ελέγχει συνεχώς το σώμα για το αν λειτουργεί
σωστά και σε κάποιες περιπτώσεις παράγει ψευδείς συναγερμούς κινδύνου.
Τα αρχικά
επεισόδια πανικού μπορούν να εμφανιστούν κάτω από συνθήκες έντονης πίεσης (έντονοι ρυθμοί εργασίας, απώλεια αγαπημένου
προσώπου, χειρουργική επέμβαση, σοβαρό ατύχημα, μια ασθένεια).
Η διαταραχή
πανικού, όπως και όλες οι αγχώδεις διαταραχές, θεωρούνται ψυχική αντίδραση σε
εμπειρίες που έρχονται σε αντίθεση με την εικόνα που έχει ο άνθρωπος για τον
εαυτό του (ποιος θέλω να είμαι και ποιος πρέπει να είμαι/τάσεις αυτονομίας και
τάσεις εξάρτησης). Στο ίδιο το άτομο γίνεται αντιληπτό μέσω συναισθημάτων
απειλής... επικείμενου κινδύνου.
«Άτομα που μεγάλωσαν σε οικογένειες που
απέρριπταν τις συναισθηματικές τους ανάγκες, με συναισθηματική αστάθεια ή
υπερπροστατευτικές που δεν επιβράβευαν τις τάσεις αυτονομίας τους είναι πιο
ευάλωτα στη διαταραχή πανικού. Αργότερα, σαν ενήλικες, παρουσιάζουν χαμηλή
αυτοπεποίθηση με ανάγκη επιβεβαίωσης, φόβο εγκατάλειψης και μοναξιάς, ανάγκη
για ασφάλεια αλλά και κρυμμένες τάσεις-επιθυμίες ανεξαρτησίας και αυτοελέγχου...».
Εξαιτίας
των κρίσεων πανικού & της αγοραφοβίας πολλά άτομα δεν εργάζονται, δε
διασκεδάζουν, αποφεύγουν εντελώς δραστηριότητες οι οποίες αυξάνουν τον καρδιακό
ρυθμό (όπως ο αθλητισμός ή η
σεξουαλική δραστηριότητα), οι κοινωνικές επαφές τους περιορίζονται
στο ελάχιστο και οι διαπροσωπικές τους σχέσεις διαταράσσονται.
Οι ίδιοι
νιώθουν ότι οι άλλοι δεν τους καταλαβαίνουν, αισθάνονται... λύπη...
στενοχώρια... απογοήτευση... θυμό... ντροπή, αδυναμία... απελπισία... και τα
άτομα που αναλαμβάνουν την φροντίδα τους νιώθουν μπερδεμένα και ανίκανα να
βοηθήσουν.
Όσον
αφορά στη Διαταραχή Πανικού
το
«γνωσιακό συμπεριφοριστικό» μοντέλο θεραπείας υποστηρίζει ότι κρίση
πανικού προκαλείται επειδή ενεργοποιείται ο βιολογικός μηχανισμός της «φυγής ή πάλης» (έκκριση αδρεναλίνης από το συμπαθητικό νευρικό
σύστημα με αποτέλεσμα η καρδιά να αρχίσει να χτυπά δυνατά, οι μύες σφίγγουν, ο
ρυθμός της αναπνοής επιταχύνεται, αίσθηση παγωμένων άκρων, ζάλης, πόνου στο
στήθος, ευαισθησία στο φως και ιδρώτας). Η ενεργοποίηση αυτού
του μηχανισμού μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την απειλή.
Πολλές
φορές όμως η ενεργοποίηση αυτή συμβαίνει επειδή το άτομο ερμήνευσε με
απειλητικό τρόπο ένα ουδέτερο ερέθισμα, με αποτέλεσμα την αύξηση της
πιθανότητας μίας νέας κρίσης πανικού.
Δημιουργείται
έτσι ένας φαύλος κύκλος όπου ένα σωματικό σύμπτωμα (όπως η ταχυκαρδία)
ερμηνεύεται ως απειλή, οπότε αυξάνεται το άγχος και ο φόβος του ατόμου τα οποία
με την σειρά τους αυξάνουν τα σωματικά συμπτώματα (η καρδιά χτυπά πιο δυνατά, αυξάνεται ο ρυθμός
της αναπνοή κ.τ.λ.) με αποτέλεσμα να γίνονται πιο απειλητικές
οι σκέψεις που κάνει το άτομο (θα πεθάνω...
τρελαίνομαι...).
Συνεπώς...
σωματικές
αισθήσεις συνδέονται με αγχογόνες καταστάσεις, ερμηνεύονται ως
επικίνδυνες και προκαλούνται κρίσεις πανικού.
Πολλά άτομα
με διαταραχή πανικού δε ζητούν ψυχολογική βοήθεια, είτε γιατί αρνούνται να
δεχτούν πως τα συμπτώματά τους μπορεί να έχουν μια ψυχολογική βάση, είτε από
ντροπή είτε γιατί το ερμηνεύουν ως ένδειξη αδυναμίας. Η καλύτερη αντιμετώπιση
των κρίσεων πανικού είναι ένας συνδυασμός φαρμακολογικής και ψυχολογικής
προσέγγισης.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί
να βοηθήσει τα άτομα με διαταραχή πανικού στο να διαχειρίζονται καλύτερα τα
συμπτώματά τους και να συνειδητοποιούν, κατανοούν, αποδέχονται, αντιμετωπίζουν
τις βαθύτερές τους συγκρούσεις που μπορεί να προκαλούν και να συντηρούν τα
συμπτώματα αυτά.
Ένα μικρό κομμάτι από το αρχείο μου, η
κατάθεση της Κατερίνας...
