«Ευαγγελίζει χαράν μεγάλην» προς την Ελλάδα το
Μουσείο Ζαν Πολ Γκετί, το οποίο μας επιστρέφει μια χειρόγραφη Καινή Διαθήκη του
12ου αιώνα, η οποία είχε κλαπεί κατά τη δεκαετία του '60 από τη Μονή Διονυσίου
του Αγίου Όρους...
Το αμερικανικό μουσείο ανακοίνωσε χθες ότι
επιστρέφει το κειμήλιο «εθελοντικά», καθώς πληροφορήθηκε ότι είχε μετακινηθεί
παράνομα από το μοναστήρι εδώ και περισσότερα από 50 χρόνια.
Πηγές του μουσείου έλεγαν χθες στους «Τάιμς του
Λος Αντζελες» ότι το χειρόγραφο αποκτήθηκε το 1983, ως μέρος «μιας μεγάλης και
καλά τεκμηριωμένης συλλογής». Τώρα παρουσιάζεται στην έκθεση «Ουρανός και Γη»
για το Βυζάντιο που έστειλε η χώρα μας στις ΗΠΑ. Έτσι και εντοπίστηκε από τη
χώρα μας.
Η Ελλάδα, στον πόλεμο κατά της αρχαιοκαπηλίας,
ερευνά τα τελευταία χρόνια διεξοδικά, μέσω της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης του
υπουργείου Πολιτισμού, τα εκθέματα που συνεισφέρουν άλλοι φορείς και μουσεία. Έτσι
αποφεύγει τη συνέκθεση με αντικείμενα που δεν έχουν νόμιμη προέλευση.
Η Διεύθυνση το ανακάλυψε σύντομα, ενημερώθηκε η
γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και μέσω της Γενικής
Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων ξεκίνησε τους χειρισμούς. Η αγαστή συνεργασία της
γενικής διευθύντριας Μαρίας Βλαζάκη με τους εκπροσώπους του μουσείου και η
εποπτεία της κ. Μενδώνη, μαζί με το καλό κλίμα που έχει δημιουργηθεί μετά το
σύμφωνο συνεργασίας που έχει υπογραφεί με το Γκετί, οδήγησαν στη συμφωνία για
ακόμη έναν επαναπατρισμό. Οι συνεννοήσεις μεταξύ των υπηρεσιών της
Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του μουσείου διήρκεσαν έξι εβδομάδες σύμφωνα με την
αμερικανική εφημερίδα.
Ο κίνδυνος να μην καταφέρουμε την επιστροφή ήταν
μεγάλος, επειδή το χειρόγραφο είχε παρουσιαστεί στην έκθεση «Η δόξα του
Βυζαντίου» που έγινε στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης το 1997, όπου
μετείχε και η Ελλάδα. Τότε, όμως, δεν είχε γίνει έλεγχος. Αλλά αυτό στο διεθνές
δίκαιο είναι εναντίον μας, επειδή εκλαμβάνεται ως ότι η χώρα μας γνώριζε ότι
ήταν στο Γκετί, αλλά παρέλειψε να κινηθεί εναντίον του μουσείου. Τις
ανακοινώσεις έκανε ο διευθυντής Τίμοθι Ποτς.
Η Ελλάδα αγνοούσε έστω ότι είχε κλαπεί. Κι αυτό
επειδή τότε είχε ενημερωθεί το υπουργείο Εξωτερικών, αλλά όχι και το υπουργείο
Πολιτισμού κι έτσι δεν συγκαταλεγόταν σε καμία βάση δεδομένων με κλεμμένα έργα
τέχνης. Το χειρόγραφο θα επιστρέψει στην Ελλάδα μαζί με τα εκθέματα του
«Ουρανός και Γη», μίας έκθεσης που εγκαινιάζεται αύριο και θα διαρκέσει έως τις
25 Αυγούστου.
Το εξαιρετικής σημασίας και εξαιρετικής αξίας
χειρόγραφο της Καινής Διαθήκης στην ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει τα τέσσερα
Ευαγγέλια, τις Πράξεις των Αποστόλων και τις επιστολές του απόστολου Παύλου. Ο
αντιγραφέας μόναζε στο βυζαντινό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή στην
Κωνσταντινούπολη. Η σημείωσή του στο τέλος του χειρογράφου είναι δηλωτική: «Το
βιβλίον ετελειώθη με την Χάριν του Θεού το έτος 6641 (1113 μ.Χ.) διά χειρός του
αμαρτωλού Θεόκτιστου».
Ο Θεόκτιστος έχει αντιγράψει το μεγαλύτερο μέρος
του μαζί με ακόμη έναν που παραμένει ανώνυμος και αντέγραφε λιγότερο σημαντικά
τμήματα του κειμένου. Άγνωστος παραμένει και ο εικονογράφος, ο οποίος ζωγράφισε
τα υπέροχα διακοσμητικά: μικρογραφίες των τεσσάρων Ευαγγελιστών, επίτιτλους και
συνθέσεις κάτω από αυτούς, καθώς και ευρετήρια γεγονότων και στα τέσσερα
Ευαγγέλια, προσώπων κ.ά. Οι μικρογραφίες έχουν γίνει με τέμπερες και το χρυσό
είναι το χρώμα που κυριαρχεί, όπως είναι χαρακτηριστικό στο Βυζάντιο.
Αντιγραφή
με το χέρι
Μέχρι την επινόηση της τυπογραφικής μεθόδου από
τον Γουτεμβέργιο, τον 15ο αιώνα, και κυρίως έως τη διάδοση της τυπογραφίας ο
μοναδικός τρόπος παραγωγής αντιγράφων ενός βιβλίου ήταν η αντιγραφή του με το
χέρι. Έργο που είχαν επωμιστεί κυρίως οι μοναχοί, χάρη στους οποίους έφτασαν
μέχρι τις μέρες μας ακόμα και οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, επιστήμονες και
διανοητές.
Τα χειρόγραφα στα οποία αναφέρεται και ο
αντιγραφέας σπανίζουν. Έτσι στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε μια εξαίρεση που
προσδίδει ενδιαφέρον στο υπέροχα πεποικιλμένο με μικρογραφίες χειρόγραφο. Κάτι
που δείχνει πως το Γκετί μάλλον πρέπει να πλήρωσε ακριβά για να το αποκτήσει…
(Έθνος, enikos)
