Γερδέλι... ο ξύλινος κουβάς, της λογοτεχνίας!!!

Μια λέξη με πολλές παραλλαγές: γερδέλι ή γκερδέλι ή γιορδέλι ή γιουρδέλι είναι ο κουβάς, είτε των πηγαδιών είτε των καραβιών. Είναι και ο ξύλινος κάδος για το άρμεγμα των ζώων. Είναι λέξη πολυταξιδεμένη: η ετυμολογική της αλυσίδα ξεκινάει από...

το λατινικό caldarium, που σημαίνει «καζάνι, χύτρα». Αυτό πέρασε στα ελληνικά ως καρδάρι, λέξη που υπάρχει φυσικά και σήμερα αλλά είναι μεσαιωνική. Το καρδάρι το δανείζονται στα τουρκικά ως gerdel, και η τούρκικη λέξη περνάει στα ελληνικά ως γερδέλι, που επομένως είναι αντιδάνειο. Η λέξη ακούγεται ακόμα αλλά πολύ σπάνια, οπότε τα νεότερα λεξικά δεν την έχουν.

Ο Παπαδιαμάντης χρησιμοποιεί το γερδέλι με την σκιαθίτικη παραλλαγή του (γιουρδέλι) και, κατά σύμπτωση, και τις δύο φορές σε σχέση με πνιγμένα κοριτσάκια. Στην Φόνισσα η Φραγκογιανού  καταθέτει στον ειρηνοδίκη ότι «όταν όμως μετ’ ολίγον εχρειάσθη ν’ αντλήσουν νερόν από το φρέαρ, τότε το ‘γιουρδέλι’ […] προσέκρουσε εις στέρεον σώμα εντός του ύδατος», ενώ στην Τελευταία βαπτιστική, όταν πέφτει η μικρή στο πηγάδι, «έναν κουβά! Ένα γιουρδέλι! Εκραύγαζεν έκφρων η γραία Σοφούλα».

Στον Κανάρη του Φωτιάδη βρίσκουμε το ναυτικό γερδέλι: «Μόλις θαμπόφεγγε κατά το λεβάντε, πρώτοι οι μούτσοι βρίσκονταν κάθε πρωί στην κουβέρτα με τα μαστέλα και τα γερδέλια να την πλύνουν».

(Λέξεις που χάνονται, του Νίκου Σαραντάκου, από το ΒΗΜΑ)