Ήλιδα: Ακαταμάχητος συνδυασμός

Στο κέντρο του εύφορου ηλειακού κάμπου, η Αμαλιάδα...

Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ηλείας, το σύγχρονο και αύταρκες διοικητικό κέντρο με τους 20.000 κατοίκους, με το «βασιλικό» όνομα και την 20 χλμ. ακτογραμμή.

Με τα αξέχαστα δειλινά που σβήνουν στα βουνά της Ζακύνθου, με τους ποδηλατοδρόμους που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στην πεδινή γη, με τις θερινές εκδηλώσεις και το σύγχρονο πρόσωπο. Με την αρχαία Ηλιδα, τη διοργανώτρια πόλη των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων να αποτελεί τον «ήλιο» του πολιτισμού της, με το φράγμα και τη λίμνη του ζωοδότη Πηνειού…

Αντίθετα με τον θρυλικό προπομπό της, η Αμαλιάδα είναι μια νέα πόλη. Συστάθηκε στα μέσα του 19ου αι. Από τη μετοίκηση χιλιάδων Ζακυνθινών, Κεφαλονιτών, Αρκάδων. Από ένα κράμα ορεινών πληθυσμών και προσφύγων που αναζήτησαν στα εδάφη της μια καλύτερη τύχη.

Το άλλοτε σημαντικό σταφιδικό κέντρο πήρε το όνομά του από τη βασίλισσα Αμαλία που το 1856 περιόδευσε με τον Οθωνα στην ευρύτερη περιοχή της Ηλείας και, για ένα βράδυ, φιλοξενήθηκε στο «Ανάκτορο της Φραγκαλέξαινας». Το βασιλικό ζεύγος, κατά την εκεί παραμονή του, περπάτησε και στο μετέπειτα «νυφοπάζαρο», τον σημερινό πεζόδρομο που φέρει το όνομά τους και αποτελεί τον σύγχρονο πνεύμονα ζωής.

Κοιτάς γύρω σου. Πλέον δεν έχει τόση σημασία. Τι κι αν οι εποχές της σταφίδας πέρασαν ανεπιστρεπτί; Από τη δεκαετία του ‘60 κι ύστερα, η πηγή πλούτου της είναι οι δυναμικές καλλιέργειες: τα καρπούζια, οι πατάτες Αμαλιάδας, οι ελιές, τα εσπεριδοειδή.

Ολα χάρη στο ποτάμι. Χάρη στο μέγιστο εγγειοβελτιωτικό έργο που ολοκληρώθηκε το 1968 και έφερε στην επιφάνεια τη μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της Πελοποννήσου. Η υλοποίηση του φράγματος Πηνειού έδωσε λύση στις μεγάλες αρδευτικές ανάγκες της βόρειας Ηλείας, ενώ παράλληλα βοήθησε στο να αντιμετωπιστούν οι συχνές πλημμύρες κατά μήκος του ρου του ποταμού. Με μια κίνηση ματ χάρισε την ισορροπία, την ευημερία, την αναγέννηση.

Η οργανωμένη αμμουδιά της Κουρούτας, κάμποι, ημιορεινά, αρχαία και νέα θέατρα που ορίζουν την κοίτη του ζωοδότη Πηνειού. Τα διαχρονικά βήματα της Αμαλίας σημαδεύουν την Αμαλιάδα και σε συστήνουν στο στολίδι της, την Ηλιδα, την πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων.

Ο σύγχρονος μύθος της Αμαλιάδας

100% αγροτική η ενδοχώρα, άκρως τουριστική η ακτογραμμή. Η συνεχόμενη χρυσή αμμουδιά της πλήρως οργανωμένης Κουρούτας φέρει τον τίτλο «Μύκονος της Πελοποννήσου» και κάθε καλοκαίρι αποτελεί το κέντρο του παραθεριστικού κόσμου.

Λίγο η φυσική της ομορφιά, λίγο τα 4 camping που λειτουργούν κατά μήκος της (δύο στην Κουρούτα και δύο στο παρακείμενο αλιευτικό καταφύγιο στο Παλούκι), λίγο οι αναπλάσεις και τα στοιχισμένα καφέ - ταβερνάκια «πρώτη θέση στο ηλιοβασίλεμα», πέτυχε ο συνδυασμός!

Και μια και μιλάμε για συνδυασμό, ακαταμάχητος στο δάσος της Μαραθιάς! Πευκοδάσος και Ιόνιο. Για 5.000 στρέμματα... Ανάμεσά τους, μονοπάτια που τέμνονται, διακλαδίζονται, με όποιον τρόπο οδηγούν στη θάλασσα.

Τροχόσπιτα, παράγκες φτιαγμένες από καλάμια, βουτιές όλο τον χρόνο, το καλοκαίρι δεν τελειώνει στη δυτική ακτή. Και για να μην ξεχνιόμαστε· και ιππικό όμιλο έχει η Κουρούτα, και συναυλίες γίνονται τους θερινούς μήνες στο Παλούκι...Γενικώς, ο Χελωνίτης Κόλπος, από την Αγία Μαρίνα μέχρι τα Σαβάλια ικανοποιεί (όλο τον χρόνο) τους πιο απαιτητικούς.

Πίσω στη σύγχρονη πόλη, στην αέναη κίνηση, στα σοκάκια που βουίζουν ολημερίς και ολονυχτίς με επίκεντρό τους τον πολιούχο Αγιο Αθανάσιο. Η Αμαλιάδα, ως γενέτειρα επιφανών ανδρών, τιμά τα εκλεκτά της τέκνα, στήνει μουσεία στους χώρους στους οποίους μεγάλωσαν.

Το «Μπελογιάννειο», η κοκκινωπή οικία του Νίκου Μπελογιάννη, του «ανθρώπου με το γαρύφαλλο» (αγωνιστή της Αντίστασης και μέλους του ΚΚΕ που καταδικάστηκε και εκτελέστηκε με την κατηγορία της «κατασκοπίας» το 1952), προβλέπεται να στεγάσει το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης και Αγώνων του Μοριά.

Το «Τατάνειο», στην πλατεία Καλίτσα, το σπίτι του Πέτρου Τατάνη (ιδρυτή του «Εθνικού Κήρυκα», της πρώτης ελληνόφωνης εφημερίδας της Αμερικής) αναμένεται να επαναλειτουργήσει ως Μουσείο Τύπου Απόδημου Ελληνισμού.

Εως τότε, οι κοντινές αποδράσεις δεν θα μπορούσαν παρά να κλείνουν στη «Φραγκαβίλλα», στον ναό της Παναγίας της Πλατυτέρας, ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά προσκυνήματα του νομού. 2 χλμ. νοτιοανατολικά της Αμαλιάδας τον βρίσκεις, φωλιασμένο στο γαλήνιο προαύλιο, δίπλα στις μαθητικές εστίες.

Σύντομα θα ανακτήσει την παλιά του αίγλη (οι εργασίες αναστήλωσης θα ολοκληρωθούν σε λίγους μήνες) και το κατάγραφο εσωτερικό θα είναι πάλι ανοιχτό προς το κοινό. Αν, τώρα, δημιουργούνται απορίες για το όνομά της, παραπέμπει σε κάποιον Φράγκο άρχοντα, ο οποίος είχε χτίσει γύρω της έπαυλη. Μάλιστα, με βάση την πρώτη απογραφή της οθωμανικής διοίκησης κάπου στα 1400, η «Φραγκαβίλλα» αποτελούσε οικισμό.
«Δια Ηλις » & φράγμα Πηνειού

Κόροιβος, Αυγείο. Δύο απ’ τα χωριά που προλογίζουν την αρχαία Ηλιδα. Το πρώτο αναφέρεται στον ομώνυμο φούρναρη - πρώτο ολυμπιονίκη των αρχικών αγώνων του 776 π.Χ., το δεύτερο, στον πέμπτο άθλο του Ηρακλή την «Κόπρο του Αυγεία», που αφορούσε στον καθαρισμό των στάβλων του τότε βασιλιά της Ηλιδας. Παρόλο που δεν χρειάζεσαι πρόλογο. Δεν νοείται να έρθεις στην Αμαλιάδα και να μην επισκεφθείς τον εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο της Ηλιδας.

Η κάποτε πολυάριθμη πόλη των 80.000 κατοίκων απλώνεται σε μια έκταση 1.500 στρ. στην αριστερή κοίτη του ποταμού (στα όρια των χωριών Αυγείο - Καλύβια - Ν. Ηλιδα). Ηταν η ιερή πόλη του Δία και προς τιμήν του, το 776 π.Χ., ο βασιλιάς Ιφιτος οργάνωσε και καθιέρωσε τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες μέχρι την κατάργησή τους, το 394 μ.Χ., από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο.

Και σαν να μην έφτανε το ήδη μεγάλο μέγεθός της, διπλασιαζόταν σε πληθυσμό κάθε 4 χρόνια, όταν πριν από την έναρξη των Αγώνων, παλαίμαχοι αθλητές και φιλόδοξοι νέοι την επισκέπτονταν για διάστημα ενός μηνός, χρόνο στον οποίο προγυμνάζονταν και κατατάσσονταν σε κατηγορίες.

Η κατακερματισμένη, πλέον, στα χωράφια πολιτεία, απολάμβανε τον σεβασμό όλων, και αν και ατείχιστη, ήταν ασφαλής λόγω της Ιερής Εκεχειρίας. Η Θεϊκή Ηλιδα («Δία Ηλις» την αναφέρει ο Ομηρος) περιελάμβανε αγορά, γυμνάσια, λουτρά, την κυρίως πόλη και φυσικά το θέατρο, το καλύτερα σωζόμενο μνημείο του ανασκαμμένου χώρου.

Ο «ήλιος» της Ηλιδας, χτίστηκε τον 4ο π.Χ. αι., δεν είχε κερκίδες, αλλά ένα χωμάτινο - όπως η 45 χλμ. μακριά Ολυμπία- κοίλο, το οποίο χωρούσε 8.000 άτομα. Και παρόλο που οι πρώτες ανασκαφές έλαβαν χώρα την περίοδο 1911-1914 από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, από το ’65 και μετά, και με αφορμή τη διέλευση του αρδευτικού αγωγού του φράγμα τος Πηνειού, συνεχίστηκαν (και συνεχίζονται) οι σωστικές ενέργειες.

Από το 2004, στις πλαγιές του λόφου της ακρόπολης (με το εκκλησάκι του Αϊ-Γιάννη), το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο συγκεντρώνει τα αντιπροσωπευτικά δείγματα της μακραίωνης ιστορίας της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα που διοργανώνει και, ως εκθέματα, οι χάλκινοι δίσκοι (πιθανότατα ψήφοι) που επιβεβαιώνουν πως ο χώρος του θεάτρου φιλοξενούσε όχι μόνο πολιτιστικές, αλλά και πολιτικές συγκεντρώσεις.

Κάπως έτσι ερχόμαστε στονσύγχρονο θεσμό του θερινού, διμηνιαίου Φεστιβάλ Αρχαίας Ηλιδας, που εδώ και 24 χρόνια μαγνητίζει τους θεατρόφιλους με επιλεγμένες παραστάσεις αρχαίου δράματος, που το έχουν καθιερώσει ως ένα από τα καλύτερα της χώρας. Από τα υψώματά του εύκολα κατατοπίζεσαι.

Αν συνεχίσεις στον ασφαλτόδρομο, βγαίνεις στο Κέντρο. Τον οικισμό που φτιάχτηκε για να στεγάσει τους εργάτες του φράγματος – αυτόν που προσφέρει την πρώτη εικόνα στην ακύμαντη λίμνη. 20 τ. χλμ. νερού αγκαλιάζουν μια χούφτα καταπράσινα χωριά· περιμένουν να αξιοποιηθούν τουριστικά, να φιλοξενήσουν τους κωπηλάτες ενός σύγχρονου ναυταθλητικού κέντρου. Εως τότε, τα «πνιγμένα» και ανέγγιχτα γύρω τους στολίδια, αποκαλύπτουν τα δικά τους θαύματα.

Η προνομιακής θέσης «Σωτηρούλα», το μετόχι της μονής Ιβήρων στον Αγιο Ηλία, φημίζεται για την απρόσκοπτη θέα στη λίμνη - αν έχει καθαρό ουρανό, ως το Χλεμούτσι της Κυλλήνης φτάνει το βλέμμα! Η Δάφνη ξεχωρίζει για το σύμπλεγμα των 12 θαλαμωτών μυκηναϊκών τάφων και τον Αγιο Βλάση του 16ου αι., φωλιασμένο στον χωματόδρομο. Η Δαφνιώτισσα για τη βυζαντινή εκκλησία της Παναγιάς, το Κρυόνερο για τα γάργαρα νερά του και το Μοναστήρι της Λοπεσιώτισσας, η Αυγή για τα πλινθόκτιστα σπίτια που ρημάζουν στις παρυφές της...

Αν είναι να τερματίσεις κάπου τη διαδρομή σου, καν' το στο Σούλι. Θα ανοίξεις τη συρμάτινη πόρτα, θα βρεθείς στην καρδιά της τεχνητής λίμνης με θέα στο πεισματάρικο εκκλησάκι που φανερώνεται ή χάνεται ανάλογα με τη βούληση των νερών. Θυμίζει τις θυσίες που κάνει ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να δαμάσει τα στοιχεία της φύσης. Σε κάνει να αντιλαμβάνεσαι τι δύναμη κρύβει στα σπλάχνα του ο Πηνειός… (thetravelbook)