Μάη μου, καλέ μου μήνα...

Στους δύσκολους καιρούς που ζούμε, βλέπουμε καθημερινά μετά λύπης, ότι χάνεται η Ελληνική μας ταυτότητα. Σχεδόν κανένας μας δεν γνωρίζει ή δε θυμάται τα ήθη, τα έθιμα και τις λαϊκές λατρείες του τόπου μας. Ίσως όμως κάποιοι, να τ’ αναπολούν.

«Μάη μ’ Μάη μ’ χρυσομάη μ’,

τι μας άργησες και δεν φάνηκες,

να μας φέρεις τα λουλούδια

και την άνοιξη;»

Ο ερχομός του Μάη δηλώνει την τελική νίκη του καλοκαιριού κατά του χειμώνα και κατ’ επέκταση την ολοκληρωτική νίκη του θανάτου απ’ τη ζωή.

Θεωρείτε ο πιο χαρούμενος, ο πιο όμορφος μήνας του χρόνου, γεμάτος ευωδιές και αρώματα. Είναι ο μήνας που γιορτάζουν τα λουλούδια, η φύση κι ο άνθρωπος μαζί τους.

Γι’ αυτό έχει ονομαστεί και ως: «ο Μάης ο καλός», «ο Καλόμηνας», «ο Λούλουδος», « ο Ανοιξιάτης», «ο Βροχάρης», «ο Πενταδειλινός», «ο Πεντασέληνος»,  «ο Πεντοφάς», «ο Πράσινος», «ο Τριανταφυλλάς», «ο Φουσκοδέντρης», «ο Κερασάρης».

Ο Μάης (μάγια, κατά την παράδοση) είναι επικίνδυνος για τον άνθρωπο, τις σοδειές και τα ζώα, λόγω του ότι η φύση ζωντανεύει, αναζωογονείται και παράλληλα εμφανίζονται φίδια, κοριοί, ψύλλοι, και άλλα επιβλαβή ζωντανά.

Έτσι, την πρώτη μέρα μικροί μεγάλοι τρέχουν στους δροσερούς αγρούς και στα λιβάδια, να μαζέψουν τα λουλούδια και τη δροσιά της φύσης, φτιάχνοντας στεφάνια, τα οποία στη συνέχεια κρεμούν στην πόρτα ή στα μπαλκόνια του σπιτιού τους.

Κάθε λουλούδι και κάθε αντικείμενο που βρίσκεται πάνω στο στεφάνι συμβολίζει κάτι. Όπως για παράδειγμα: το σκόρδο για το μάτι, το αγκάθι για τον εχθρό, κ.α.

Στην συνέχεια, στις 3 Μαΐου, της Αγίας Μαύρας, οι απαγορεύσεις και οι φόβοι για τη «μαγική» πλευρά του Μάη, εντείνονται. Αυτό γιατί το όνομα της Αγίας δημιουργεί μαύρα συναισθήματα.

Κατά την παράδοση στην Κύπρο δεν κάνουν καμία δουλεία, καθώς θεωρούν ότι το σπίτι θα γεμίσει κατάρες και κατσαρίδες.

Στην Θράκη και τη Μακεδονία, δεν πλέκουν και δεν βελονιάζουν.

Στην Αιτωλία και στην Ήπειρο, δεν συγυρίζουν το σπίτι και δεν πηγαίνουν στα χωράφια.

Στη Θράκη, όσοι είχαν σπυριά μάζευαν από το δρόμο σαράντα βόλια, τα παράχωναν έξω από το άγιασμα της αγίας και έλεγαν τρεις φορές: « αν έρθω και τα ξεπαραχώσω, τότε να τα ξαναβγάλω». Το ίδιο άγιασμα ήταν ωφέλιμο για όλες τις γυναίκες που είχαν μωρά και ήθελα να «κατεβάσουν» γάλα.

Τέλος στην Μεσσηνία, δεν κόβουν ρούχο, δεν λευκαίνουν πανί, δεν αλωνίζουν, δεν κάνουν ελιές στο λιοτριβείο, γιατί το λάδι θα γίνει μαύρο.

Στις 8 Μαΐου, γιορτάζει ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, που λέγεται και χαλαζιάς και τριανταφυλλάς, γιατί εκείνη την ημέρα συνήθως ρίχνει χαλάζι ενώ παράλληλα προστατεύει τις καλλιέργειες με τριαντάφυλλα. Θεωρείται και αυτή μια από τις «κακές» μέρες του μήνα. Γι’ αυτό και οι γεωργοί τηρούν αργία και όπου υπάρχει εκκλησία του Αγίου θυσιάζουν αρνιά και ύστερα κάθονται σε «κοινό» τραπέζι στο περίβολο του ναού και τρώνε. Επίσης την ημέρα αυτή, σε μερικά μέρη, εκδιώκουν τα ενοχλητικά ζουζούνια του καλοκαιριού. Για παράδειγμα την παραμονή στην Ίο προμηθεύεται η κάθε οικογένεια νερό και χόρτα και το πρωί ο οικοδεσπότης βάζει δυο τρεις κατσαρίδες μέσα σ’ ένα καλάμι και τα ρίχνει όλα στη θάλασσα. Έτσι καταστρέφονται οι κατσαρίδες!

Συνεχίζοντας το αφιέρωμα μας στο Μάιο, στις 21 του μήνα, συναντάμε μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας. Των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, όπου γίνονται πανηγύρια με λιτανείες και δημόσιους χορούς, για την υγεία και ευτυχία του τόπου.

Ένα χαρακτηριστικό έθιμο της ημέρας, είναι η τελετή των Αναστεναριών.

Μια ομάδα Αναστενάρηδων, αποτελούν ένα λατρευτικό θίασο με αρχηγό τον Αναστενάρη, τον ικανότερο ή γεροντότερο. Έδρα είναι το ‘‘κονάκι’’ τους, όπου φυλάσσουν τις Χάρες ή τους Παππούδες (εικόνες των Αγίων που τους έχουν κρεμάσει κουδούνια), τα μουσικά όργανα (λύρα, μεγάλο τύμπανο, αυλό, γκάιντα) που θα τους συνοδέψουν στο χορό τους.

Στον εξοπλισμό τους, ακόμα έχουν το ιερό τσεκούρι, το κρεατοσάνιδο και το μαχαίρι, που θα χρησιμοποιήσουν για τη σφαγή του ιερού ταύρου, ο οποίος αγοράζεται από χρήματα του κοινού ταμείου του θιάσου, τη «νεστενάρικη κάσα» και πρέπει να εκπληρώνει (ο ταύρος), κάποιες προϋποθέσεις: να είναι μαύρος, τριών χρονών, τέλειος (ανευνούχιστος) και να μην έχει μπει στο ζυγό.

Όταν είναι όλα έτοιμα για τη γιορτή, αρχίζει η μεγάλη πομπή. Αφετηρία το «κονάκι» με κατεύθυνση την εκκλησία. Εκεί ο αρχιαναστανέρης, προσκυνάει τις φορητές εικόνες των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και τις παραδίδει στ’ αναστενάρια.

Στη συνέχεια η πομπή, περιφέρεται στο χωριό και καταλήγει στην κεντρική πλατεία. Ένας χωρικός, έχοντας κληρονομικά αυτό το προνόμιο, ανάβει τη φωτιά.

Έπειτα ο αρχιαναστενάρης και τ’ αναστενάρια, κρατώντας στα χέρια τις εικόνες των «Παππούδων», αρχίζουν το χορό. Στην αρχή αργό και μετά ζωηρό και χαρούμενο, μέχρι να φτάσουν σε έκσταση. Κατά τη διάρκεια του χορού αναστενάζουν λέγοντας: «εχ εχ, ουχ ουχ, α α, ιχ ιχ». Σιγά-σιγά περπατούν ξυπόλυτοι πάνω στ’ αναμμένα κάρβουνα και περνούν μέσα από τη φωτιά.

Αυτοί οι άνθρωποι θεωρούνται εκλεκτοί του αγίου και δικαιούνται το γενικό σεβασμό.

Η σφαγή του ιερού ταύρου, γίνεται από τον αρχιαναστενάρη με μεγάλη προσοχή, ώστε το αίμα να κυλήσει στα θεμέλια του ναού, αφού πρώτα τον έχει ευλογήσει ο παπάς. Το ωμό κρέας του ιερού ταύρου, μοιράζεται στα σπίτια του χωριού και από δέρμα του, φτιάχνουν πέδιλα για κάθε οικογένεια.

Σύμφωνα με μελέτες, η τελετή των Αναστεναριών, έχει ρίζες από την αρχαία διονυσιακή λατρεία.

Καλλιόπη Γραμμένου

Δημοσιογράφος- Παιδαγωγός