Ένας από τους κορυφαίους ποιητές της
πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Ποιητής με πολιτική συνείδηση, φυλακίστηκε και
καταδικάσθηκε σε θάνατο για τις ιδέες του και χαρακτηρίστηκε ως ο «ποιητής της
ήττας», καθώς με τους στίχους του εξέφρασε τη διάψευση των οραμάτων της
Αριστεράς. Το ποιητικό του έργο καθόρισε την ομάδα των στρατευμένων ποιητών της
μεταπολεμικής ποίησης...
Ο Μανώλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη
Θεσσαλονίκη στις 9 Μαρτίου του 1925. Σπούδασε Ιατρική και ειδικεύτηκε ως
ακτινολόγος στη Βιέννη (1955-1956). Άσκησε το επάγγελμα του ακτινολόγου στη
Θεσσαλονίκη και το 1978 μετεγκαταστάθηκε στην Αθήνα.
Πήρε μέρος στην Αντίσταση ως στέλεχος
της ΕΠΟΝ στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Για την πολιτική του δράση στο
φοιτητικό κίνημα φυλακίστηκε στο διάστημα 1948-1951, ενώ το 1949 καταδικάστηκε
σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο.
Εμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1942 από
το περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα». Εκτελώντας χρέη και αρχισυντάκτη, το 1944
συνεργάστηκε με το φοιτητικό περιοδικό «Ξεκίνημα» (1944), πόλο συσπείρωσης των
προοδευτικών νέων λογοτεχνών της πόλης, και το 1945 εξέδωσε με δικά του έξοδα
την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Εποχές». Αν και προχώρησε στην έκδοση
μιας σειράς ποιητικών συλλογών τις επόμενες δεκαετίες, θα έπρεπε να περιμένει
ως το 1979, σχεδόν 35 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου του, ώστε να δει
να τυπώνεται η συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του χωρίς δικά του έξοδα.
Δημοσίευσε ποιήματα και κριτικά
σημειώματα σε πολλά περιοδικά, ενώ είχε και πυκνή παρουσία στην εφημερίδα
«Αυγή», με κείμενα για θέματα λογοτεχνικά και πολιτικά. Εξέδωσε το περιοδικό
«Κριτική» (Θεσσαλονίκη, 1959-1961), υπήρξε μέλος της εκδοτικής ομάδας των
«Δεκαοκτώ κειμένων» (1970), των «Νέων Κειμένων» και του περιοδικού «Η Συνέχεια»
(1973).
Τα ποιήματα που ο Μανώλης Αναγνωστάκης
άφησε πίσω του δημοσιευμένα είναι 88 και γράφτηκαν από το 1941 έως το 1971. Από
το 1979 που κυκλοφόρησε ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του, και από το
1983 που κυκλοφόρησε ιδιωτικά το αυτοβιογραφικό σχόλιο «Y.Γ.» δεν υπήρξε καμία
δημόσια παρέμβασή του.
«Στο αλλοιωμένο τοπίο της εποχής μας δεν
θα ξαναγράψω», είχε ξεκαθαρίσει, γιατί «το έργο μου το ολοκλήρωσα. Επιλέγω τη
σιωπή». Ίσως επειδή, όπως είχε πει σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, «η
ποίηση είναι έργο της νεότητας. Χρειάζεται ενθουσιασμό, αυταπάτες,
ψευδαισθήσεις. Αυτά τα έχουν οι νέοι. Όσο μεγαλώνεις, κατέχεις καλύτερα τα μέσα
σου. Γίνεσαι τεχνίτης, αλλά ένα ποίημα δεν χρειάζεται να είναι τέλειο για να
είναι καλό».
Ο Αναγνωστάκης είχε προαναγγείλει τη
σιωπή του με τους στίχους:
“
Το θέμα είναι τώρα τι λες.
Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε.
Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώ.
Μικροζημίες και μικροκέρδη
συμψηφίζοντας.
Το θέμα είναι τώρα τι λες. (Στόχος,
1970)
”
Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα αγγλικά,
γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ενώ μελοποιήθηκαν από συνθέτες, όπως ο Μίκης
Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μιχάλης Γρηγορίου, ο Γιάννης Μαρκόπουλος
και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1986) και
το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας (2002), ενώ αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του
πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το πιο γνωστό του ποίημα ήταν το «Μιλώ»,
που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης.
“
ΜΙΛΩ…
Μιλώ για τα τελευταία σαλπίσματα των
νικημένων στρατιωτών
Για τα κουρέλια από τα γιορτινά μας
φορέματα
Για τα παιδιά μας που πουλάν τσιγάρα
στους διαβάτες
Μιλώ για τα λουλούδια που μαραθήκανε
σους τάφους και τα σαπίζει η βροχή
Για τα σπίτια που χάσκουνε δίχως παράθυρα
σαν κρανία ξεδοντιασμένα
Για τα κορίτσια που ζητιανεύουν
δείχνοντας στα στήθια τις πληγές τους
Μιλώ για τις ξυπόλυτες μάνες που
σέρνονται στα χαλάσματα
Για τις φλεγόμενες πόλεις τα σωριασμένα
κουφάρια σους δρόμους
Τους μαστροπούς ποιητές που τρέμουνε τις
νύχτες στα κατώφλια
Μιλώ για τις ατέλειωτες νύχτες όταν το
φως λιγοστεύει τα ξημερώματα
Για τα φορτωμένα καμιόνια και τους
βηματισμούς στις υγρές πλάκες
Για τα προαύλια των φυλακών και για το
δάκρυ των μελλοθανάτων.
Μα πιο πολύ μιλώ για τους ψαράδες
Π’ αφήσανε τα δίχτυα τους και πήρανε τα
βήματά Του
Κι όταν Αυτός κουράστηκε αυτοί δεν
ξαποστάσαν
Κι όταν Αυτός τους πρόδωσε αυτοί δεν
αρνηθήκαν
Κι όταν Αυτός δοξάστηκε αυτοί στρέψαν τα
μάτια
Κι οι σύντροφοι τους φτύνανε και τους
σταυρώναν
Κι αυτοί, γαλήνιοι, το δρόμο παίρνουνε
π’ άκρη δεν έχει
Χωρίς το βλέμμα τους να σκοτεινιάσει ή
να λυγίσει
Όρθιοι και μόνοι μες στη φοβερή ερημία
του πλήθους.
”
Η ποίηση του Μανώλη Αναγνωστάκη δεν
είναι απαισιόδοξη. Όσο κι αν οι στίχοι του φτάνουν κάποτε στην απελπισία, στο
βάθος του ορίζοντα διακρίνεται ένα φως που μοιάζει περισσότερο με την αναλαμπή
της αυγής και λιγότερο με το λυκόφως. Η δύναμη του ποιητικού του έργου,
υπερβαίνοντα τις κομματικές ταμπέλες, κατάφερε να εκφράσει την αβεβαιότητα, την
αποξένωση, αλλά και τις ελπίδες μιας ολόκληρης εποχής.
Έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της 23ης
Ιουνίου 2005, καταβεβλημένος από χρόνια αναπνευστικά και καρδιαγγειακά
προβλήματα.
Διαβάστε
«Ποιήματα 1941-1971» (Εκδόσεις Νεφέλη)
Αλέξανδρου Αργυρίου: «Μανόλης
Αναγνωστάκης: Νοούμενα και υπονοούμενα της ποίησής του» (Εκδόσεις Γαβριηλίδης)
Το Σεπτέμβριο του 1942, πρωτοεμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα
με το παραδοσιακό ποίημα “1870-1942″ που
δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Πειραϊκά
Γράμματα”.
Το Μάρτιο του 1944 κάνει και πάλι την εμφάνισή του με το
νεωτερικό ποίημα “Απροσδιόριστη χρονολογία” που
δημοσιεύεται στο φοιτητικό περιοδικό “Ξεκίνημα”
(Θεσσαλονίκη, όργανο του εκπολιτιστικού ομίλου Πανεπιστημίου), του οποίου
υπήρξε αρχισυντάκτης από το πρώτο τεύχος (15 Φεβρουαρίου 1944) μέχρι και το 12ο
(Οκτώβριος 1944).
Αυτή είναι και η περίοδος που θα ξεκινήσει η γόνιμη και τόσο
μοναδική ποιητική του διαδρομή, καθώς το 1945 εκδίδεται η συλλογή “Εποχές” για να ακολουθήσουν οι: “Εποχές 2″ (Θεσσαλονίκη 1948), “Η συνέχεια” (1954), η συγκεντρωτική έκδοση “Τα ποιήματα 1941-1956″ μαζί με τις “Παρενθέσεις” και τη “Συνέχεια 2″ (1956), “Η Συνέχεια 3″(Θεσσαλονίκη 1962), η μελέτη “Υπέρ και κατά” (1965), “Ο Στόχος” (1970), η συγκεντρωτική έκδοση“Τα ποιήματα (1941-1971)” (1971), και τέλος το “Υ.Γ.” που η πρώτη του έκδοση, ιδιωτική και εκτός
εμπορίου, έγινε το 1983 για να επανεκδοθεί το 1992 (Νεφέλη). Είχαν προηγηθεί η
μελέτη “Αντιδογματικά, άρθρα και σημειώματα” (1978), “Το περιθώριο” (πεζό, 1979), ο “Μανούσος Φάσσης, Παιδική Μούσα (Τραγούδια για την προσχολική και σχολική
ηλικία” (1980), “Τα Συμπληρωματικά (Σημειώσεις
κριτικής)” (1985), “Ο ποιητής
Μανούσος Φάσσης. Η ζωή και το έργο του. Μια πρώτη απόπειρα κριτικής
προσέγγισης” (1987) και “Η χαμηλή φωνή. Τα λυρικά μιας περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς –
μια πρσωπική ανθολογία του Μανόλη Αναγνωστάκη” (1990)…
(seisaxthia)
