Τα παραμύθια είναι κάτι
περισσότερο από αληθινά...
Όχι επειδή μας λένε πως οι δράκοι υπάρχουν, μα επειδή
μας λένε πως οι δράκοι μπορούν να νικηθούν…
Το παραμύθι όπως το
ακούσαμε όλοι από μαμά, γιαγιά, θεία, δασκάλα δεν είναι μόνο μια φτιαχτή
ιστορία που δημιουργήθηκε για σκοπούς ψυχαγωγίας. Αποτελεί μια τεχνητά καμωμένη
διήγηση που στόχο έχει τη μετάδοση κάποιων μηνυμάτων, την καλλιέργεια στάσεων,
την ανάπτυξη τρόπων σκέψης και την οριοθέτηση συμπεριφορών.
Το παραμύθι είναι μια
πανανθρώπινη ανάγκη του ανθρώπου να εκφράσει με έναν λόγο συμβολικό τις
επιθυμίες του, τους φόβους, τις ελπίδες, τα πάθη, τα όνειρα, τα άγχη του για τη
ζωή του. Είναι μια προσπάθεια να διαπραγματευτεί όλα αυτά που τον απασχολούν
και να τα μοιραστεί με την κοινότητα. Βοηθάει τον άνθρωπο να ωριμάσει, να
προετοιμαστεί για τις μικρές και μεγάλες αλλαγές στη ζωή του, ενώ ταυτόχρονα
μπορεί να τον διασκεδάσει.
Ανέκαθεν οι λαοί
μετέδιδαν τους κανόνες, την ηθική και τις αξίες της κοινωνίας τους με τη
βοήθεια των παραμυθιών, τα οποία ήταν αρχικά μια αφήγηση για μεγάλους (και
μάλιστα για τη διασκέδαση των μεγάλων) και αργότερα, ουσιαστικά κρατώντας το
ίδιο περιεχόμενο, έγιναν διήγηση και ιστορία για παιδιά.
Τα παραμύθια πάντα
επηρέαζαν τους ανθρώπους. Εκτός, όμως από τη θέση τους στα ήθη, τα έθιμα και
στις μνήμες μικρών και μεγάλων, τα παραμύθια έχουν σημαντική θέση και στη
σύγχρονη ψυχοθεραπεία, η οποία τα χρησιμοποιεί με εύστοχο τρόπο, προκειμένου να
πετύχει μείωση των προβλημάτων μέσα σε λίγες συνεδρίες.
Και δεν είναι τυχαίο,
τελικά, ότι το «παραμύθι» ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα «παραμυθούμαι» που
σημαίνει δίνω θάρρος, καταπραΰνω το σωματικό ή ψυχικό πόνο κάποιου με λόγια ή
με πράξεις.
Ζωή σαν παραμύθι
Και αν σου µιλώ µε
παραµύθια και παραβολές είναι γιατί τα’ ακούς γλυκότερα, και η φρίκη δεν
κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή, γιατί είναι αµίλητη και προχωράει (Γιώργος
Σεφέρης)
Γιατί αγαπάμε τα
παραμύθια ακόμη και ως ενήλικες; Ένας λόγος είναι ότι βαθιά μέσα μας γνωρίζουμε
ότι τα παραμύθια έχουν συνδέσεις με την πραγματική ζωή. Συχνά μέσα σε παραμύθια
αισθανόμαστε ότι υπάρχει σύγκρουση και δυσκολία που πρέπει να ξεπεραστεί.
Γνωρίζουμε ότι απαιτείται μεγαλείο από τον ήρωα. Έτσι συμβαίνει και στη ζωή:
είναι γεμάτη από ένταση που ζητάει επίλυση. Υπάρχει σύγκρουση, πόνος,
ταλαιπωρία, αδικία. Επίσης η ζωή είναι γεμάτη εκπλήξεις. Έτσι και στα
παραμύθια, η πλοκή περιλαμβάνει αγώνα, ήττα, αποτυχία. Αφορά στην εκμάθηση της
επιμονής μέσω της δοκιμασίας.
Στα παραμύθια υπάρχουν
οι ξεκάθαροι καλοί, οι ξεκάθαρα κακοί, ζώα με μαγικές ικανότητες, ραδιούργοι
μάγοι, γίγαντες που τρώνε παιδιά, μαγικά φυτά και μαντζούνια, άνθρωποι
μεταμορφωμένοι σε τέρατα ή ζώα, δίνοντας την ευκαιρία να ταυτιστεί κανείς ή να
κάνει τις προβολές του σε διάφορους ήρωες ή καταστάσεις. Μέσα από τα παραμύθια
μπορούν να εξερευνηθούν και να έρθουν στην επιφάνεια, εξαιρετικά τραυματικά
γεγονότα, όπως για παράδειγμα στον «Κοντορεβυθούλη» που το μικρό παιδί φέρνει
τη λύτρωση γλιτώνοντας από το γίγαντα που έτρωγε παιδιά, δίνοντας ξεκάθαρα
στοιχεία παιδικής κακοποίησης ή στο παραμύθι «Χάνσελ και Γκρέτελ» η σχέση των
παιδιών με δυο κακοποιητικούς γονείς που αφήνουν τα παιδιά τους μόνα στο δάσος
ή ακόμη και η φιγούρα της «Κοκκινοσκουφίτσας» που την κυνηγά ο κακός λύκος.
Μέσα στον παραμυθένιο
κόσμο που είναι γεμάτος με μεταφορικές έννοιες, μπορεί κανείς να δώσει άλλο
νόημα σε κάθε χαρακτήρα βιώνοντας εξαιρετικά τραυματικές καταστάσεις, κρατώντας
όμως μια ασφαλή συναισθηματική απόσταση από το γεγονός αυτό. Δεν είναι τυχαίο
που στα παραμύθια υπάρχουν τόσοι κακοί. Το καλό και το κακό είναι σύμβολα που
υπάρχουν μέσα μας και στον κόσμο που ζούμε κι είναι ευκαιρία για ταύτιση, λήψη
αποφάσεων κι εσωτερική εξέλιξη… Τι κάνει έναν άνθρωπο να μεταλλαχθεί σε άκαρδο
τέρας; Ίσως ο πόνος; Ποιος μπορεί να τον μεταμορφώσει και πάλι σε άνθρωπο; Ένα
φιλί ίσως κι η γαλήνη μαζί με την επούλωση που φέρνει η αγάπη. Σε κάθε
παραμυθένιο τέλος κυριαρχεί η αγάπη κι ο στόχος είναι πάντα αυτός…
Γιατί τελικά, όσο
σκληρό κι αν είναι το παραμύθι, δεν είναι τυχαίο το ότι στο τέλος, οι ήρωες
πάντα τα καταφέρνουν κι ότι κι αν γίνει όλοι ξέρουμε πως… «Ζήσαν αυτοί καλά κι
εμείς καλύτερα!»
Παιδί και Θεραπευτικό
παραμύθι
Όπως ξέρουμε όλοι, τα
λόγια μας συνήθως δεν επαρκούν για να καταφέρουμε αλλαγές στην συμπεριφορά των
άλλων ανθρώπων και ιδιαίτερα των παιδιών. Όταν για παράδειγμα ένα παιδί δεν
συμπεριφέρεται καλά, συνήθως με τις υποδείξεις μας το προτρέπουμε να αλλάξει.
Βλέπουμε διαφορά στη συμπεριφορά του; Μάλλον όχι. Τα μικρά παιδιά που δαγκώνουν
ή που τσακώνονται με άλλα παιδιά ακούνε όλη την ώρα ότι αυτό που κάνουν δεν
είναι σωστό. Το πρόβλημα είναι όμως ότι δεν μπορούν να αντιληφθούν αυτό που
τους λέμε κι έτσι είναι συνήθως άδικος κόπος το να προσπαθούμε να τα πείσουμε
με τα επιχειρήματά μας.
Αντίστοιχα, το παιδί
που ζηλεύει το αδελφάκι του, ακούει ότι δεν πρέπει να ζηλεύει, αλλά να αγαπάει
το μωρό και ότι η μαμά αγαπάει και τα δύο. Με πόσα επιχειρήματα προσπαθούμε
επίσης να καθησυχάσουμε το φοβισμένο παιδί, λέγοντας: «Δεν υπάρχει τίποτα για
να φοβάσαι εδώ». Άλλες φορές πάλι, μπορεί και να το μαλώσουμε, για να το
καταφέρουμε να κάνει αυτό που θέλουμε, νομίζοντας ότι θα το βοηθήσουμε να
δυναμώσει, αλλά εις μάτην…
Ακόμη, υπάρχουν πολλές
καταστάσεις για τις οποίες δεν μπορεί να μιλήσει ένα παιδί. Ίσως είναι
οδυνηρές, ίσως ντρέπεται, ίσως νομίζει ότι δεν πρόκειται να το καταλάβουμε έτσι
και αλλιώς, όπως για παράδειγμα όταν το κοροϊδεύουν τα άλλα παιδιά στο σχολείο
ή όταν κακοποιείται.
Πολύ σημαντικό είναι ότι
σε ένα παραμύθι μπορούμε να αφήσουμε τη δικαιοσύνη να νικήσει! Ό,τι βιώνει ένα
παιδί στη φαντασία είναι σχεδόν αληθινό! Μέσα στο παραμύθι μπορεί να εκδικηθεί
τα κακά παιδιά, απελευθερώνοντας τα τέρατα από το ντουλάπι για να τους κάνουν
ό,τι θέλει. Αυτό ανακουφίζει πολύ, και δημιουργεί χώρο για διαφορετική,
εποικοδομητική συμπεριφορά, καθώς στη φαντασία όλα επιτρέπονται!
Έτσι μπορεί ένα παιδί
να ολοκληρώσει μόνο του το παραμύθι, να σκεφτεί το ίδιο την κατάληξη, να
φανταστεί τι θα του κάνουν τα τέρατα… Δεν χρειάζεται πάντα να περιέχει έτοιμες
συμβουλές ή λύσεις. Το παιδί ασυνείδητα γνωρίζει τι ανάγκη έχει, τι είναι καλό
για τον εαυτό του τη δεδομένη στιγμή και ο εσωτερικός θεραπευτής που βρίσκεται
μέσα του θα πάρει ό,τι χρειαστεί για να κάνει τη δουλειά του.
Τι προσφέρουν τα
θεραπευτικά παραμύθια
Το παραμύθι βοηθάει το
παιδί να αποκτά πρόσβαση στη δική του ανεκμετάλλευτη γνώση, στα δικά του
ασυνείδητα υποστηρικτικά μέσα, ώστε να γίνει η συμπεριφορά του πιο
εποικοδομητική και αυτο-δυναμωτική.
Οι θεραπευτικές
ιστορίες προσφέρουν καινούρια δεδομένα, καινούρια συναισθήματα και εμπειρίες.
Μπορεί το παιδί έτσι να βιώνει μια καινούρια πραγματικότητα, όπου υπάρχει
κατανόηση και αναγνώριση για τα συναισθήματά του και που είναι ασφαλής και
ελκυστική.
Πολλές φορές ένα παραμύθι
περιέχει τη θετική συμβουλή ότι το παιδί ξέρει να βρει μόνο του τη λύση: «Το
πανθηράκι ήταν τόσο έξυπνο, ώστε βρήκε μια λύση».
Επίσης, τα παραμύθια
είναι το μέσο αυτό που βοηθάει στο να αναπτυχθεί η φαντασία του παιδιού και να
βάλει χρώμα και ζωή σε αυτά που ακούει. Το παραμύθι δεν περιορίζει, αλλά
ενθαρρύνει τη δημιουργία εικόνων κι ενός κόσμου που πολλές φορές ένα παιδί,
όταν είναι συναισθηματικά πιεσμένο, αναζητά να καταφύγει για να χαλαρώσει και
να πάρει δυνάμεις.
Χρησιμοποιούμε, λοιπόν,
τα παραμύθια για το βάθος και το αποτέλεσμά τους και δεν υπάρχει καλύτερο μέσο
να μας μεταφέρει με ασφάλεια εκεί που θέλουμε … όσο ένα ωραίο, ίσως τρομακτικό,
μα σίγουρα χαλαρωτικό παραμύθι, που ως στόχο έχει την εσωτερική κάθαρση του
πρωταγωνιστή…
Της
Λίλης Γράψα, ψυχολόγος
Πηγή:
Natura Nrg #79
