Έτσι χαρακτηρίζεται σήμερα (της τέχνης, της ιατρικής, των γραμμάτων, κ.α.) ο μύστης της γνώσης και της επιστήμης, ο άνθρωπος που επιδίδεται με ζήλο σε κάτι.
Η λέξη προέρχεται από το ιερό+ φαίνω= φανερώνω. Στην αρχαία θρησκεία ο ιεροφάντης ήταν κυρίως ο ανώτατος, ο επιφανέστερος ιερατικός άρχοντας των Ελευσίνιων Μυστηρίων, που ανήκε πάντοτε στο γένος των Ευμολπιδών (πανάρχαια ιερατικό γένος της Αττικής, γενάρχης του οποίου ήταν ο Ευμόλπος), ντυμένος με λαμπρή ιδιαίτερη στολή, φανέρωνε στους μύστες τα ιερά απόρρητα.
Αυτός και μόνο είχε το δικαίωμα να «εξηγήσει» τα μυστήρια. Πριν την έναρξη των Ελευσίνιων εορτών, κήρυττε «εκεχειρία», την κατάπαυση δηλαδή κάθε πολεμικής ενέργειας, τη οποία εξήγγειλε στις διάφορες πόλεις με ειδικούς απεσταλμένους, τους σπονδοφόρους.
Αυτός επίσης, συνοδευόμενος από δαδούχους, ανακοίνωνε κατά την αρχή των μυστηρίων ότι αποκλείονται της ευμένειας των Ελευσίνιων θεών οι βάρβαροι, οι εγκληματίες και οι δόλιοι οφειλέτες.
Γενικά και στις άλλες Ελευσίνιες γιορτές ο ιεροφάντης βρισκόταν στην γραμμή για την εκτέλεση των όσων απαιτούσε η λατρεία, ενώ ο μύστης ήταν υποχρεωμένος να του καταβάλει κάθε φορά έναν οβολό.
Η μουσίτσα
